Zakaz prowadzenia działalności – przedmiot ochrony, organ orzekający, zakres pojęcia (art. 244 k.k.)

Bezpośrednim przedmiotem ochrony występku z art. 244 k.k nie jest sfera działalności gospodarczej, lecz wymiar sprawiedliwości, „a w ramach tego zapewnienie wykonania orzeczeń sądu, o których mowa w tym przepisie” 

Wyrok SN z dnia 7 maja 2012 r., V KK 449/11

Standard: 76289 (pełna treść orzeczenia)

Przedmiotem ochrony przepisu art. 244 k.k. jest orzeczenie każdego sądu (cywilnego, administracyjnego lub karnego), zawierające zakaz określonej w nim działalności, także innej niż gospodarcza.

Szerokie rozumienie pojęcia "zakaz prowadzenia działalności" użytego w art. 244 k.k. prowadzi do konstatacji, że chodzi o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej orzekanej tytułem środka karnego lub z innego tytułu orzeczeniem sądu, a także o zakaz prowadzenia innego rodzaju działalności np. artystycznej, dziennikarskiej, badawczej, medycznej, wynalazczej lub polegającej na pełnieniu funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu (ten ostatni orzekany na podstawie art. 373 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U. Nr 60, poz. 535).

Przedmiotem ochrony z art. 244 k.k. nie są zatem orzeczenia zawierające jedynie zakazy naruszania czyichś praw (np. związanych z ochroną znaku towarowego lub naruszeniem praw autorskich czy praw patentowych, itp.), lecz niezawierające zakazu prowadzenia działalności danego rodzaju w ogóle.

Zagadnienie prawne, czy "określone w art. 244 k.k. zakazy odnosić należy jedynie do orzeczonego środka karnego wskazanego w art. 39 pkt 2 k.k., czy też wymieniony przepis kodeksu karnego należy rozpatrywać jedynie przez pryzmat organu orzekającego te zakazy", zostało już właściwie w orzecznictwie rozstrzygnięte, a sposób jego rozstrzygnięcia nie budzi w doktrynie sporów.

W uchwale z dnia 22 marca 1994 r. (I KZP 3/94, OSNKW 1994, z. 5-6, poz. 29) Sąd Najwyższy, co prawda na gruncie art. 259 k.k. z 1969 r. (art. 244 k.k. z 1997 r. ma jednak treść identyczną), wskazał że przepis ten "nie nawiązuje ani do zakazu orzeczonego jako kara dodatkowa za popełnienie przestępstwa (art. 38 pkt 3 i 4 k.k. oraz art. 42 i 43 k.k.), ani do zakazu orzeczonego jako kara dodatkowa za popełnienie wykroczenia (art. 28 § 1 pkt 1 i 2 k.w. oraz przepisy szczególne, przewidujące stosowanie kar zakazu), ani też do zakazu orzeczonego tytułem środka zabezpieczającego (art. 103 § 1 i 2 k.k. oraz art. 42 i 43 k.k.), obejmując wszystkie przypadki niezastosowania się (...) do orzeczonego przez sąd zakazu ..." skoro w swej istocie chroni prawidłowe funkcjonowanie organów wymiaru sprawiedliwości i w konsekwencji objęte są nim wszystkie przypadki nierespektowania orzeczenia sądu o zakazie. W każdym razie w powołanej uchwale wprost wyjaśnione zostało, że zakazy wymienione w art. 244 k.k. są przedmiotem ochrony tego przepisu zawsze wtedy, gdy zostaną orzeczone przez sąd niezależnie od tego, czy materialną podstawę orzeczenia zakazu stanowiło popełnienie przestępstwa czy wykroczenia, jak również niezależnie od tego, czy w przypadku popełnienia czynu zabronionego stypizowanego w kodeksie karnym, zakaz orzeczony został jako kara dodatkowa (obecnie środek karny), czy też tytułem środka zabezpieczającego (powyższe stwierdzenie w równym stopniu należy odnosić do środka karnego wskazanego w art. 276 k.p.k., gdy został on zastosowany przez sąd), a zatem należy je postrzegać "przez pryzmat organu orzekającego te zakazy".

Kodeks karny z 1997 r. wprowadził środek karny zakazu "prowadzenia określonej działalności gospodarczej" (art. 39 pkt 2 w zw. z art. 41 § 2 k.k.), ale znamiona przestępstwa "niestosowania się do zakazu" określił (w art. 244) analogicznie jak w Kodeksie karnym z 1969 r. (w art. 259).

Zakładając zatem racjonalność działania ustawodawczego, nakazującą przecież przyjąć, że jest to celowy zabieg zmierzający do penalizacji nierespektowania orzekanych przez sąd zakazów prowadzenia działalności w ogóle, a nie tylko prowadzenia działalności gospodarczej, należałoby opowiedzieć się za szeroką wykładnią art. 244 k.k., bowiem mowa jest w nim nie o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej, ale o zakazie prowadzenia działalności bez jej bliższego określenia (to wskazuje, że ustawodawca zmierzał do objęcia penalizacją nie tylko sprawców naruszeń zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, który to zakaz został orzeczony w ramach środka karnego, ale również sprawców naruszeń innych, orzekanych przez sądy zakazów).

Przekonuje o trafności takiego stanowiska to, że wymienione w art. 244 k.k. zakazy (zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu i prowadzenia pojazdów) określono identycznie jak w art. 39 k.k z 1997 r. i nie budzi wątpliwości, iż mowa jest o zakazach orzekanych tytułem środka karnego, a jedynie zakaz "prowadzenia działalności" ujęto szerzej niż w tym przepisie (por. T. Jasiński: Skutki naruszenia zakazu z art. 17 2 ust. 1 prawa upadłościowego. Zagadnienia wybrane, PPH 2000, Nr 10, s. 31).

Jeżeli, wedle intencji ustawodawcy, przedmiotem ochrony normy z art. 244 k.k. jest szeroko rozumiane dobro wymiaru sprawiedliwości, to uznać trzeba, iż penalizowane jest także nierespektowanie zakazu prowadzenia działalności orzekane na podstawie przepisów prawa cywilnego lub administracyjnego w toku właściwego postępowania (cywilnego lub administracyjnego). W tych przypadkach niekiedy orzekane są nakazy niepodejmowania określonych zachowań. Należy zatem zaznaczyć, iż zakaz (prowadzenia) działalności oznacza zabronienie komuś podejmowania określonych działań, zachowań, które składają się na ową działalność w okresie, na który został orzeczony (A. Marek: Prawo karne. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 1997, s. 273). Nie wydaje się konieczne, aby zakaz ten wyrażony był od strony negatywnej. Wydaje się, że dopuszczalne jest także sformułowanie zakazu od strony pozytywnej w postaci nakazu powstrzymywania się od określonej działalności czy zachowań. Takie ukształtowanie zakazu nie jest także obce historii polskiego prawa karnego.

Analogiczne rozwiązanie w zakresie formułowania zakazu znane było Kodeksowi karnemu z 1932 roku. W art. 44 pkt c tego Kodeksu ujęta została kara dodatkowa w postaci utraty prawa wykonywania zawodu, która - co do istoty - odpowiada środkowi karnemu zakazu wykonywania zawodu, określonemu w art. 39 pkt 2.

Zakaz prowadzenia działalności, w rozumieniu art. 244 k.k., oznacza zabronienie komuś podejmowania takich działań, które w pełni wyczerpują treść i sensowej działalności w okresie, na który został orzeczony.

Szerokie rozumienie pojęcia "zakaz prowadzenia działalności" użytego w art. 244 k.k. prowadzi do konstatacji, że chodzi o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej orzekanej tytułem środka karnego lub z innego tytułu orzeczeniem sądu, a także o zakaz prowadzenia innego rodzaju działalności np. artystycznej, dziennikarskiej, badawczej, medycznej, wynalazczej lub polegającej na pełnieniu funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu (ten ostatni orzekany na podstawie art. 373 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U. Nr 60, poz. 535).

Przedmiotem ochrony z art. 244 k.k. nie są zatem orzeczenia zawierające jedynie zakazy naruszania czyichś praw (np. związanych z ochroną znaku towarowego lub naruszeniem praw autorskich czy praw patentowych, itp.), lecz niezawierające zakazu prowadzenia działalności danego rodzaju w ogóle.

Postanowienie SN z dnia 26 lutego 2004 r., I KZP 47/03

Standard: 13393 (pełna treść orzeczenia)