Uwzględnienie zasiedzenia przygranicznych pasów ziemi w ramach ustaleń stanu prawnego (art. 153 k.c.)

W postępowaniu o rozgraniczenie nieruchomości sąd-ustalając stan prawny granic-uwzględnia zasiedzenie przygranicznych pasów gruntu także wtedy, gdy przebieg linii granicznej na podstawie dokumentów jest niepewny.

W świetle utrwalonego orzecznictwa, aprobowanego w doktrynie, stan prawny stanowiący podłoże wyznaczenia przebiegu granicy może wynikać również z zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu.

Ze względu na publicznoprawny aspekt prawidłowego określenia przebiegu granic, zmiany zasięgu prawa własności wynikające z zasiedzenia sąd uwzględnia z urzędu, bez potrzeby powoływania się na nie przez strony postępowania o rozgraniczenie (por. postanowienie SN z dnia 26 lipca 2017 r., III CSK 279/16).

Uczestnik powołujący się na zasiedzenie spornego pasa gruntu czyni to przy założeniu, że pas ten w świetle innych czynników decydujących o przebiegu granicy nie jest jego własnością, względnie, na wypadek, gdyby sąd nie podzielił jego stanowiska co do przebiegu granicy opartego na mapach ewidencyjnych (katastralnych), planach, innych dokumentach lub dowodach osobowych. Również sąd, ustalając przebieg granicy prawnej z uwzględnieniem skutków zasiedzenia, zakłada, że w czasie biegu zasiedzenia objęty nim pas nie stanowił własności posiadacza.

Zobligowanie sądu do wyrażenia jednoznacznego stanowiska co do przebiegu granicy według dokumentów, gdy są one niejednoznaczne i trudne do oceny, w sytuacji, w której rezultat tych dociekań nie ma wpływu na wynik postępowania, kolidowałoby z ekonomią procesową. Ponadto, w przypadku, w którym przebiegu granicy na podstawie dokumentów nie da się ustalić, wykluczenie możliwości wzięcia pod uwagę zasiedzenia prowadziłoby do konieczności ustalenia granicy według kryterium ostatniego spokojnego stanu posiadania (art. 153 k.c. zdanie pierwsze in fine), opartego jedynie na faktycznym władztwie, a zatem mniej stabilnego i usytuowanego niżej w hierarchii przyjętej przez ustawodawcę w art. 153 k.c.

Postanowienie SN z dnia 11 października 2019 r., V CSK 304/18

Standard: 44870 (pełna treść orzeczenia)

W sprawie o rozgraniczenie nieruchomości sąd - ustalając stan prawny granic - z urzędu uwzględnia zasiedzenie przygranicznych pasów gruntu.

Stan prawny wyznaczający przebieg granic może wynikać także z zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu (por. np. postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 1967 r., III CR 424/66, wyrok SN z dnia 20 sierpnia 1973 r., III CRN 186/73, oraz orzeczenie SN z dnia 11 grudnia 1973 r., III CRN 324)73, uz. uchwały (7) SN z dnia 10 lutego 1951 r., C 741/50).

Przez przygraniczny pas gruntu należy w tym wypadku rozumieć wąskie zazwyczaj pasmo ziemi przylegające do geodezyjnej - katastralnej lub ewidencyjnej - granicy nieruchomości, posiadane przez właściciela nieruchomości sąsiedniej z naruszeniem tej granicy w sposób prowadzący do nabycia własności tego pasma przez zasiedzenie (art. 172 i nast. k.c.) i swoiste-go przyłączenia go do tej nieruchomości. W praktyce niejednokrotnie pasmo to bywa wyraźnie oznaczone na gruncie widocznymi znakami, np. ogrodzeniem, naturalnym ukształtowaniem terenu, uprawami, zabudowaniami itp.

Zważywszy na tkwiący w postępowaniu o rozgraniczenie nieruchomości pierwiastek publiczny oraz imperatywny, wynikający z art. 153 k.c. nakaz uwzględniania w tym postępowaniu z urzędu stanu prawnego granic, należy przyjąć, że stwierdzenie zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu, a więc ustalenie stanu własności kształtującego przebieg granic, następuje także z urzędu, zatem również wtedy, gdy uczestnicy - właściciele nieruchomości sąsiednich - nie złożyli stosownego wniosku.

Sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę stan prawny wynikający z zasiedzenia tylko na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu rozgraniczeniowym zgodnie z zasadami postępowania dowodowego obowiązującego w postępowaniu nieprocesowym (art. 227 i nast. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), a więc na podstawie dowodów powołanych przez uczestników, a w wypadkach wyjątkowych przeprowadzonych także z urzędu. Elementem tego materiału mogą być również dowody zebrane w postępowaniu rozgraniczeniowym toczącym się przed organem administracyjnym (art. 31 ust. 2 i 3 Prawa geodezyjnego i kartograficznego).

Stanowisko zajęte w niniejszej sprawie, wskazujące na obowiązek sądu uwzględniania z urzędu w postępowaniu o rozgraniczenie nieruchomości zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu, nie koliduje z uchwałą (7) SN z dnia 11 czerw ca 2015 r., III CZP 112/14), zgodnie z którą stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości może nastąpić tylko na rzecz osoby wskazanej przez wnioskodawcę lub innego uczestnika postępowania. Wspomniana uchwała dotyczy postępowania o zasiedzenie unormowanego w art. 609 i 610 k.p.c., służącego - co Sąd Najwyższy wyraźnie podkreślił - przede wszystkim realizacji indywidualnych interesów poszczególnych osób przez orzeczeniu o nabyciu własności, natomiast postępowanie o rozgraniczenie obejmuje, o czym wspomniano, także istotny interes publiczny, samo zaś stwierdzenie zasiedzenia jest tylko przesłanką orzeczenia co do istoty sprawy, stanowiącą element stanu faktycznego i prawnego ustalanego przez sąd.

Postanowienie SN z dnia 26 lipca 2017 r., III CSK 279/16

Standard: 13246 (pełna treść orzeczenia)