Testament allograficzny zawierający rozrządzenia dwóch spadkodawców (art. 942 k.c.)

Nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c. spowodowana zamieszczeniem w nim rozporządzeń dwóch spadkodawców (art. 942 k.c.) nie stanowi przeszkody do uznania oświadczeń woli złożonych przez tych spadkodawców za dwa oddzielne testamenty ustne.

Nieważność testamentu allograficznego, wywołana zaniedbaniem funkcjonariusza publicznego, który ma obowiązek czuwać nad zachowaniem warunków formalnych testamentu i która wychodzi na jaw dopiero po śmierci spadkodawcy, jest tak doniosła dla zainteresowanych, że usprawiedliwia w pełni ocenę, że jej spowodowanie stanowi okoliczność szczególną w rozumieniu art. 952 § 1 k.c.

Dopóki spadkodawca jest w stanie nieświadomości co do nieważności sporządzonego testamentu allograficznego, dopóty nie ma on możliwości sporządzenia zgodnie z prawem testamentu zwykłego, co powoduje zawieszenie biegu sześciomiesięcznego terminu, o którym mowa w art. 955 k.c.

Nieważny testament allograficzny może spełniać wszystkie przesłanki ważności testamentu ustnego (art. 952 § 1 k.c.), do którego art. 942 k.c. nie znajduje zastosowania. Słowo „testament” zostało w tym przepisie użyte w znaczeniu „dokumentu”. Jeżeli każdy ze spadkodawców złożył oświadczenie swojej ostatniej woli przy jednoczesnej obecności trzech świadków, to sporządzone zostały dwa oddzielne testamenty ustne. Oświadczenie każdego testatora zachowuje, jako rozporządzenie ostatniej woli, swoją samodzielność i brak jest - tak jak ma to miejsce w przypadku dokumentu - substratu łączącego mechanicznie kilka rozporządzeń w jeden akt. Na ważność testamentu ustnego nie wpływa okoliczność, że ustne oświadczenia ostatniej woli zostały złożone w tym samym czasie, miejscu i wobec tych samych świadków, że zostały powiązane treściowo, ani nawet okoliczność czy zostały złożone po kolei czy na przemian (por. orzeczenie SN z dnia 31 maja 1960 r., II CR 539/60 oraz postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 396/00

Postanowienie SN z dnia 9 września 2021 r., V CSKP 117/21

Standard: 63769 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Judykatura Sądu Najwyższego dopuszcza konwersję nieważnego testamentu allograficznego w testament ustny nie tylko w sytuacji, w której testator wyraził ostatnią wolę przed nieupoważnionym funkcjonariuszem, ale również jeżeli nieważność tego testamentu została spowodowana zamieszczeniem w nim rozrządzeń dwóch spadkodawców (art. 942 KC). Takie stanowisko znalazło wyraz w uchwale (7) z dnia 22 marca 1971 r. (III CZP 91/70) i uchwale z dnia 22 kwietnia 1974 r. (III CZP 19/74).

W motywach tej ostatniej Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nieświadomość skutku w postaci nieważności sporządzonego testamentu sprawia, że spadkodawca pozostaje w błędnym przekonaniu o zgodnym z prawem rozrządzeniu swym majątkiem na wypadek śmierci, a tym samym nie zachodzi potrzeba ponowienia już dokonanego rozrządzenia przez sporządzenie innego testamentu w zwykłej formie. W konsekwencji taką sytuację należy traktować jako okoliczność szczególną uniemożliwiająca lub utrudniająca zachowanie zwykłej formy testamentu w rozumieniu art. 952 KC. Jej ustanie następuje z chwilą dowiedzenia się przez spadkodawcę o nieważności testamentu allograficznego, co skutkuje rozpoczęcie biegu terminu sześciomiesięcznego, o którym mowa w art. 955 KC. Jego upływ powoduje utratę mocy testamentu ustnego, a więc wykluczona jest konwersja nieważnego testamentu allograficznego. Jednakże bieg tego terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Postanowienie SN z dnia 17 marca 2004 r., II CK 67/03

Standard: 16939