Publicznoprawny charakteru funkcji komornika w zakresie ściąganych kosztów egzekucyjnych

Komornik sądowy jest organem państwa, powołanym do wykonywania orzeczeń sądowych w drodze przymusowej egzekucji świadczeń pieniężnych i niepieniężnych, a także wykonywania innych czynności określonych w ustawach. Z tego publicznoprawnego charakteru funkcji komornika wynika, że w prowadzonym postępowaniu jest on organem egzekucyjnym, a nie stroną, także w zakresie ściąganych kosztów egzekucyjnych, mimo że na postanowienie sądu w przedmiocie kosztów przysługuje mu zażalenie (art. 770 in fine k.p.c.).

Opłaty egzekucyjne są należnością o charakterze publicznoprawnym, rodzajem „daniny publicznej”, jak to określił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały III CZP 23/00 (OSP 2002, nr 3, poz. 36). Nie zmienia tego fakt, że komornik pokrywa z nich koszty prowadzonej działalności, w tym utrzymania kancelarii (art. 34 i 35 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t. jedn. Dz. U. 2006, Nr 167, poz. 1191, ze zm. - dalej: „u.k.s.e.”

Stosownie do art. 770 zdanie drugie k.p.c., zasadą jest, że koszty ściąga się wraz z egzekwowanym roszczeniem, przy czym, zgodnie z art. 7701 k.p.c., prawomocne postanowienie komornika w przedmiocie kosztów podlega wykonaniu po uprawomocnieniu się bez potrzeby zaopatrywania w klauzulę wykonalności. Uregulowanie to, upraszczające możliwość egzekwowania kosztów postępowania egzekucyjnego, jest wyjątkiem od ustanowionej w art. 776 k.p.c. zasady, zgodnie z którą podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, tj. tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Uchwała SN z dnia 10 marca 2017 r., III CZP 107/16

Standard: 12896 (pełna treść orzeczenia)

Nie jest dopuszczalna droga sądowa do dochodzenia przez komornika należności z tytułu kosztów egzekucyjnych ustalonych prawomocnym postanowieniem komornika, wydanym przeciwko dłużnikowi egzekwowanemu w stosunku do osób trzecich, które zobowiązały się je pokryć w drodze przejęcia długu.

W orzecznictwie dominuje zapatrywanie, że stosunki powstające między organem procesowym (egzekucyjnym) a stroną (innym uczestnikiem postępowania) nie mają charakteru cywilnoprawnego, lecz publicznoprawny. Są to stosunki, w ramach których nie ma mowy o równości podmiotów, lecz występuje podporządkowanie stron sądowi, względnie innemu organowi procesowemu bądź egzekucyjnemu. Pogląd ten wyraził Sąd Najwyższy m.in. w uzasadnieniu postanowienia z dnia 3 kwietnia 1974 r., II CZ 39/74, w uchwale z dnia 28 listopada 1974 r., III CZP 76/74 i w postanowieniu z dnia 28 maja 1997 r., III CKU 24/97 (OSP 1998, nr 3, poz. 61).

W uchwale z dnia 22 października 2002 r., III CZP 65/02, Sąd Najwyższy, uznając, że nie jest dopuszczalna droga sądowa do dochodzenia przez komornika od wierzyciela nieuiszczonej opłaty za wykonanie zabezpieczenia, wskazał, iż decydujące znaczenie dla określenia charakteru stosunku prawnego, który powstaje między komornikiem jako organem egzekucyjnym a wierzycielem jako uczestnikiem postępowania egzekucyjnego, ma funkcja komornika i jego zadania jako organu postępowania egzekucyjnego. Stosunek ten jest w całości regulowany normami o charakterze publicznoprawnym. Obejmuje on relacje pomiędzy organem postępowania a stroną, które nie są relacjami równorzędnych podmiotów. Komornik, działając jako organ egzekucyjny, realizujący konkretne funkcje państwa, nie wchodzi z uczestnikami tego postępowania w cywilnoprawne stosunki zobowiązaniowe. Stosunek zachodzący w postępowaniu egzekucyjnym pomiędzy wierzycielem, na którego wniosek wszczęto to postępowanie, a komornikiem, który je prowadzi jako organ egzekucyjny, jest stosunkiem o charakterze publicznoprawnym. Sąd Najwyższy wskazał też, że jednym z elementów tego stosunku jest ponoszenie kosztów związanych z dokonywaniem czynności egzekucyjnych i przyjął, iż opłata egzekucyjna jako należność przymusowa jest należnością publicznoprawną, czego nie zmienia jej przeznaczenie. Rozstrzygające znaczenie dla oceny charakteru opłat egzekucyjnych ma bowiem to, że są one uiszczane z tytułu prowadzenia egzekucji, a więc z tytułu i w ramach realizacji zadań publicznych państwa. Z tych względów żądanie uiszczenia opłaty kierowane przez komornika do obciążonego z mocy ustawy obowiązkiem jej uiszczenia stanowi realizację uprawnienia o charakterze publicznoprawnym, a nie prywatnoprawnym.

Pogląd ten, podzielany przez Sąd Najwyższy w obecnym składzie, może być w całości odniesiony do sytuacji, w której komornik dochodzi zasądzenia od dłużnika egzekwowanego kosztów egzekucyjnych ustalonych prawomocnym postanowieniem (art. 770 k.p.c.). Bez znaczenia jest okoliczność, czy chodzi o koszty egzekucji prowadzonej przed wejściem w życie ustawy, czy o koszty egzekucji prowadzonej już pod rządami ustawy, mimo wprowadzonych przez nią zmian w zakresie regulacji statusu komornika oraz finansowania egzekucji komorniczej.

Zmiany statusu komornika nie zmieniły tego, że pozostaje on organem postępowania egzekucyjnego, a przez to również organem władzy publicznej. Komornik nigdy nie był i nie jest stroną postępowania egzekucyjnego i ze stronami tego postępowania nie łączył go i nie łączy żaden stosunek o charakterze prywatnoprawnym, lecz stosunek publicznoprawny. Nadal działa on w imieniu państwa, którego zadaniem jest zapewnienie wykonania wyroków sądowych. Komornik miał i ma w ramach wykonywania swoich zadań władcze kompetencje wobec innych podmiotów postępowania egzekucyjnego (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 grudnia 2003 r., K 5/02, OTK-A Zb.Urz. 2003, nr 9, poz. 98).

Z chwilą wystąpienia wierzyciela do komornika powstaje między nimi stosunek prawny, który jest regulowany w całości normami o charakterze publicznoprawnym. Podobnie rzecz się ma ze stosunkiem powstającym pomiędzy komornikiem jako organem egzekucyjnym a dłużnikiem jako podmiotem, przeciwko któremu skierowana jest egzekucja. Oba te stosunki obejmują relacje pomiędzy stronami postępowania a organem tego postępowania, w ramach których nie można mówić o równorzędności podmiotów tych stosunków, lecz o nadrzędności i dominacji komornika względem wierzyciela albo dłużnika. Niczego nie zmienia w tym względzie fakt, że przeprowadzenie egzekucji służy realizacji interesów i praw wierzyciela wynikających z prawa prywatnego, gdyż nie chodzi tu o stosunek prawny istniejący między wierzycielem a jego dłużnikiem, na tle którego powstał tytuł stanowiący podstawę egzekucji, ale o stosunek prawny między wierzycielem jako podmiotem dochodzącym swych praw w ramach egzekucji a komornikiem jako podmiotem pełniącym funkcje organu postępowania egzekucyjnego, a także o stosunek między komornikiem a dłużnikiem, wobec którego prowadzona jest egzekucja.

Na tle procesowego postępowania rozpoznawczego wyrażany jest w literaturze pogląd, że chociaż podstawowym celem procesu cywilnego jest strzeżenie oraz urzeczywistnianie interesów wynikających z prawa prywatnego, to jednak sam proces, jako zbiór norm formalnoprawnych, jest kategorią prawa publicznego. W konsekwencji taki sam charakter mają wszystkie instytucje tworzące jego strukturę, a także stosunki powstające w trakcie postępowania zarówno pomiędzy sądem i stronami, jak i między sądem a innymi uczestnikami procesu. Zapatrywanie to może być wprost odniesione do stosunków prawnych zachodzących w postępowaniu egzekucyjnym pomiędzy wierzycielem lub dłużnikiem oraz komornikiem jako organem egzekucyjnym.

Przedstawiony stan rzeczy prowadzi do wniosku, że dochodzenie przez komornika od dłużnika egzekwowanego zapłaty koszów egzekucji w drodze powództwa nie jest możliwe ze względu na brak drogi sądowej. Dochodzenie uiszczenia tych kosztów stanowiłoby bowiem realizację uprawnienia mającego źródło w stosunku o charakterze publicznoprawnym. Sprawa o zapłatę kosztów egzekucji nie może być więc uznana za sprawę cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 20 kwietnia 2006 r., III CZP 20/06

Standard: 15599 (pełna treść orzeczenia)