Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu w postępowaniu apelacyjnym

Art. 455 k.p.k. statuuje jeden z wyjątków od nakazu orzekania przez Sąd odwoławczy w granicach środka odwoławczego, obliguje bowiem ten Sąd do modyfikacji oceny prawnej owego czynu, niezależnie od granic zaskarżenia oraz niezależnie od podniesionych w apelacji zarzutów. Jednakże wyraźnie równocześnie wskazuje na to, że owa zmiana kwalifikacji może nastąpić jedynie, gdy sąd nie zmienia ustaleń faktycznych, po wtóre, zmiana kwalifikacji na surowszą jest możliwa tylko, gdy wniesiono środek odwoławczy na niekorzyść oskarżonego. Nie ulega zatem wątpliwości, że warunkiem odstąpienia przez sąd odwoławczy od konieczności realizowania owego nakazu, stanowiącego jeden z tych ustawowo przewidzianych wypadków, kiedy to sąd ten orzeka niezależnie "od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów" (art. 433 § 1 k.p.k.) jest stwierdzenie in concreto potrzeby: dokonania zmiany ustaleń faktycznych, bądź też poprawienia kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego w sytuacji, gdy wniesiono środek odwoławczy na jego korzyść.

Stąd też w sytuacji dostrzeżenia przez sąd odwoławczy wadliwości kwalifikacji prawnej przypisanego oskarżonemu czynu, powinien on w kontekście tych to dwóch przesłanek, wszechstronnie przeanalizować możliwość jej poprawienia, odnosząc się do wszystkich tych konkretnych okoliczności, warunkujących możliwość tej zmiany.

Druga z sygnalizowanych kwestii dotyczy właściwego interpretowania owego wskazanego w dyspozycji przepisu art. 455 k.p.k. warunku określonego słowami: "nie zmieniając ustaleń faktycznych". Odczytując ich - skądinąd semantycznie oczywiste znaczenie - podzielić należy te reprezentowane w orzecznictwie poglądy, które za kryterium oceny tego, czy dokonano nowego ustalenia faktycznego w określonej kwestii - także w kontekście zakazu reformationis in peius (art. 434 § 1 k.p.k.), jak i reguły ne peius (art. 454 § 2 k.p.k.) - uznają "merytoryczną zawartość rozważań, a nie aspekt formalny, przejawiający się używaniem w tych rozważaniach równoważnych pojęciowo wyrażeń i zwrotów ustawowych" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2002 r., II KKN 337/01, OSNKW 2002, z. 7-8, poz. 66).

Równocześnie dokonując takowych rozważań, należy pamiętać o tym, że poprawa kwalifikacji prawnej czynu w trybie określonym w art. 455 k.p.k. może nastąpić tylko wtedy, gdy czyn ten, co do znamion przypisanego przestępstwa, pozostaje tożsamy z tym, jak został on opisany w zaskarżonym wyroku.

Wyrok SN z dnia 19 marca 2008 r., II KK 347/07

Standard: 23621

Przepis art. 455 k.p.k. zezwala sądowi odwoławczemu jedynie na poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu, czyli na zmianę zaskarżonego wyroku polegającą na tym, że nie zmieniając ustaleń faktycznych zastępuje on przyjętą przez sąd pierwszej instancji kwalifikację tegoż czynu inną kwalifikacją, uznając nadal, że jest to czyn stanowiący zachowanie zabronione przez prawo pod groźbą kary. Nie ma on zatem zastosowania, gdy sąd odwoławczy dochodzi do wniosku, że przy dokonanych ustaleniach faktycznych, których ani on, ani ewentualnie sąd pierwszej instancji w razie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, nie mogą już zmienić z uwagi na zakazy wynikające z art. 434 i 443 k.p.k., przypisane oskarżonemu zachowanie nie wyczerpuje wszystkich wymaganych przez prawo materialne znamion przestępstwa i, że w związku z tym oskarżonego należy uniewinnić.

W takiej sytuacji sąd odwoławczy powinien zatem mieć na uwadze przepisy ogólne postępowania karnego, w tym konkretnym wypadku art. 17 § 1 pkt 2 in principio k.p.k. (zakazujący prowadzenia procesu, gdy czyn nie zawiera ustawowych znamion czynu zabronionego) oraz stosowany odpowiednio - poprzez art. 458 k.p.k. - przepis art. 414 § 1 zd. 2 k.p.k., nakazujący wydać wyrok uniewinniający, gdy dopiero na rozprawie ujawni się m.in. okoliczność z art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., a także art. 437 § 2 in principio k.p.k., jako zezwalający sądowi odwoławczemu na zmianę zaskarżonego wyroku. To te normy Kodeksu postępowania karnego, a nie art. 455 tego kodeksu, stanowią wówczas podstawę do zmiany zaskarżonego wyroku skazującego i wydania wyroku uniewinniającego w drugiej instancji.

Postanowienie SN z dnia 26 maja 2004 r., V KK 4/04

Standard: 35477 (pełna treść orzeczenia)