Podział fizyczny a konflikt osobisty między uczestnikami postępowania

Występujący między współwłaścicielami konflikt nie stanowi bezwzględnej negatywnej przesłanki dla dokonania zniesienia współwłasności przez podział rzeczy. Przepis art. 211 k.c. nie wymienia stosunków osobistych między współwłaścicielami jako czynnika limitującego taki podział (tak również SN w postanowieniu z 21 czerwca 1979 r., III CRN 68/79). Czynnik ten może być rozważany w aspekcie zgodności podziału rzeczy ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem i fakt, że z powodu poważnego skonfliktowania współwłaścicieli rzecz nie będzie mogła być po podziale wykorzystywana w sposób odpowiadający jej przeznaczeniu może uzasadniać odstąpienie przez sąd od jej fizycznego podziału na rzecz przyznania rzeczy jednemu ze współwłaścicieli.

Wpływ stosunków osobistych między współwłaścicielami, pozostającymi w konflikcie, na ocenę dopuszczalności podziału pod kątem jego zgodności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy będzie zróżnicowany w zależności od obszaru spraw, w których po zniesieniu współwłasności konieczne będzie dla właściwego (odpowiadającego jej przeznaczeniu) korzystania z rzeczy współdziałanie uczestników. Odmiennie pod tym względem przedstawia się sytuacja w odniesieniu do zabudowanej nieruchomości, gdy jej podział w celu zniesienia współwłasności polega na wyodrębnieniu własności lokali inaczej zaś, gdy jest to podział „pionowy” budynku wraz z gruntem.

W pierwszym przypadku po ustanowieniu odrębnej własności lokali utrzymuje się współwłasność działki gruntu oraz wszystkich części domu służących do wspólnego użytku stron, natomiast podział „pionowy” znosi całkowicie wspólność, co eliminuje znaczenie osobistych animozji między stronami dla korzystania przez nie z powstałych przez podział nieruchomości (tak SN w postanowieniu z dnia 12 października 2000 r., IV CKN 1525/00, postanowienia z dnia 4 października 2002 r., III CKN 1283/00; z dnia 13 stycznia 2012 r., I CSK 358/11; z dnia 19 października 2011 r., II CSK 50/11).

Postanowienie SN z dnia 12 maja 2016 r., I CSK 426/15

Standard: 40686 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że co do zasady, osobisty konflikt między współwłaścicielami nie jest przeszkodą do preferowanego przez ustawodawcę - czego wyrazem jest art. 211 k.c. - sposobu zniesienia współwłasności przez podział fizyczny rzeczy. Może być uwzględniony wyjątkowo, w szczególności wówczas, gdy przemawia za tym całokształt okoliczności sprawy, w szczególności wówczas, gdy ze względu na charakter rzeczy będącej przedmiotem podziału zniesienie jej współwłasności przez podział w naturze uniemożliwi normalne korzystanie z rzeczy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2011 r., II CSK 50/11, nie publ. wraz z podanym tam orzecznictwem). Dotyczy to w szczególności takiej sytuacji, w której po podziale dotychczasowi współwłaściciele nadal będą musieli współdziałać np. w zarządzie częścią nieruchomości wspólnej, co ma miejsce np. w razie wyodrębnienia samodzielnych lokali (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2013 r., IV CSK 5/13, nie publ.). Nie może przy tym ujść uwagi, że zniesienie współwłasności jest środkiem, który ze swej prawnej natury, przez eliminację węzła współwłasności, zapobiega na przyszłość sytuacjom konfliktowym między dotychczasowi współwłaścicielami.

Postanowienie SN z dnia 22 października 2015 r., IV CSK 575/15

Standard: 22966 (pełna treść orzeczenia)