Postanowienie z dnia 2000-10-12 sygn. IV CKN 1525/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CKN 1525/00

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2000 r.

Przewodniczący: SSN Iwona Koper (spraw.).

Sędziowie SN: Hubert Wrzeszcz, Kazimierz Zawada.

Protokolant: Bogumiła Gruszka.

Postanowieniem z dnia 27 października 1999 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy dokonał zniesienia współwłasności nieruchomości stanowiącej działkę o pow. 1.891 m2 zabudowaną budynkiem mieszkalnym i budynkiem gospodarczym w ten sposób, że przyznał ją w całości uczestniczce Urszuli S., od której zasądził na rzecz pozostałych współwłaścicieli spłaty w łącznej kwocie 116.000,00 zł, płatne do dnia 31 grudnia 1999 r., z czego 87.000,00 zł na rzecz wnioskodawczyni Janiny W. zaś 29.000,00 zł na rzecz uczestnika Zbigniewa W. Przy przyjęciu wartości udziału tego uczestnika (2/8 części) na kwotę 58.000,00 zł należną mu spłatę obniżył Sąd Rejonowy o połowę, a to w konsekwencji uwzględnienia nakładu uczestniczki Urszuli S. na udział Zbigniewa W. w przedmiotowej nieruchomości w postaci przekazanej mu ceny nabycia jej 1/8 części. W dalszych ustaleniach stanowiących podstawę przytoczonego rozstrzygnięcia Sąd ten przyjął, że nakłady na adaptację budynku w celu technicznego wyodrębnienia dwóch lokali mieszkalnych, pochłonęły kwotę większą niż 50% wartości domu, przy czym wnioskodawczyni środkami takimi nie dysponuje; nie posiada również wystarczających środków na ponoszenie kosztów eksploatacji domu jednorodzinnego.

Z powyższych względów, a także z uwagi na brak perspektyw na złagodzenie konfliktu między wnioskodawczynią a uczestniczką zniesienie współwłasności nieruchomości przez jej podział fizyczny - w ocenie Sądu Rejonowego - zgodnie ze stanowiskiem wnioskodawczyni i uczestnika Zbigniewa W., byłby sprzeczny z przepisem art. 211 k.c. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy rozpoznając sprawę na skutek apelacji wnioskodawczyni podzielił stanowisko zaskarżonego nią postanowienia Sądu Rejonowego.

W ustosunkowaniu się do jej zarzutów wskazał w szczególności na następujące elementy potwierdzające prawidłową wykładnię oraz właściwe zastosowanie art. 211 i 212 § 2 k.c. przez sąd pierwszej instancji: brak możliwości porozumienia między stronami co do przyszłego zarządzania nieruchomością na skutek poważnego konfliktu, wysoka wartość nakładów na adaptację budynku odpowiadająca 70% jego całkowitej wartości, brak możliwości technicznych dogodnego dla wnioskodawców podziału budynku w taki sposób, by mógł on zaspokajać potrzeby dwóch chorych osób. W tym zaś stanie rzeczy uprawniony był wniosek, że podział fizyczny nieruchomości byłby sprzeczny z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia.

Kasacja wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego zarzuca:

- naruszenie art. 211 k.c. w zw. z art. 140 k.c. i 64 Konstytucji RP przez pominięcie, że zasadniczym uprawnieniem właściciela jest przy zniesieniu współwłasności żądanie podziału fizycznego rzeczy wspólnej;

- naruszenie art. 386 § 6 k.p.c. przez przyjęcie, iż orzekając zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy był związany stanowiskiem wyrażonym uprzednio w sprawie przez ten Sąd (wówczas Wojewódzki) co do niedopuszczalności fizycznego podziału nieruchomości;

- naruszenie art. 233 i 328 k.p.c. na skutek nietrafnej oceny dowodów w zakresie uwzględnienia nakładu uczestniczki, bowiem kwotę, jaką przekazała ona uczestnikowi Zbigniewowi W., należało zakwalifikować z punktu widzenia określonego zobowiązania, czego Sąd Okręgowy nie rozważył.

Ze wskazaniem na powyższe kasacja formułuje wniosek o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Założeniem przepisów o zniesieniu współwłasności jest w pierwszej kolejności uwzględnienie woli uczestników w zakresie sposobu jej zniesienia. Gdy wszyscy uczestnicy złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 § 2 k.p.c.).

Przy braku porozumienia uczestników postępowania dokonuje się zniesienia współwłasności przez fizyczny podział rzeczy. Sąd dokonuje go wydzielając części nieruchomości odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym. Rzecz, której nie da się podzielić z powodu sprzeczności podziału z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem albo z tej przyczyny, że podział pociągałby za sobą jej istotną zmianę lub znaczne zmniejszenie jej wartości może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłat na rzecz pozostałych albo też sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 211, 212 § 2 k.c. i art. 623 k.p.c.). Występujący między współwłaścicielami konflikt nie stanowi w świetle przytoczonych regulacji prawnych bezwzględnej negatywnej przesłanki dla dokonania zniesienia współwłasności przez podział rzeczy.

Przepis art. 211 kc nie wymienia stosunków osobistych między współwłaścicielami jako czynnika limitującego taki podział (tak również Sąd Najwyższy w postanowieniu z 21 czerwca 1979 r., III CRN 68/79, OSNCP 1980, nr 1, poz. 11). Czynnik ten może być rozważany w aspekcie zgodności podziału rzeczy ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem i fakt, że z powodu poważnego skonfliktowania współwłaścicieli rzecz nie będzie mogła być po podziale wykorzystywana w sposób odpowiadający jej przeznaczeniu może uzasadniać odstąpienie przez sąd od jej fizycznego podziału na rzecz przyznania rzeczy jednemu ze współwłaścicieli. Wpływ stosunków osobistych między współwłaścicielami, pozostającymi w konflikcie, na ocenę dopuszczalności podziału pod kątem jego zgodności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy będzie zróżnicowany w zależności od obszaru spraw, w których po zniesieniu współwłasności konieczne będzie dla właściwego (odpowiadającego jej przeznaczeniu) korzystania z rzeczy współdziałanie uczestników.

Odmiennie pod tym względem przedstawia się sytuacja w odniesieniu do zabudowanej nieruchomości, gdy jej podział w celu zniesienia współwłasności polega na wyodrębnieniu własności lokali inaczej zaś, gdy jest to podział "pionowy" budynku wraz z gruntem. W pierwszym przypadku po ustanowieniu odrębnej własności lokali utrzymuje się współwłasność działki gruntu oraz wszystkich części domu służących do wspólnego użytku stron, natomiast podział "pionowy" znosi całkowicie wspólność, co eliminuje znaczenie osobistych animozji między stronami dla korzystania przez nie z powstałych przez podział nieruchomości. Podział budynku według płaszczyzn pionowych wraz z gruntem jest dopuszczalny, jeżeli w wyniku tego powstają odrębne budynki. W tym wypadku linia podziału musi przebiegać według płaszczyzny, którą stanowi ściana wyraźnie dzieląca budynek na dwa odrębne budynki, przy czym może to być ściana już istniejąca lub wykonana w tym celu (vide postanowienia Sądu Najwyższego z 13 maja 1966 r., III CR 103/66 OSPiKA 1967, nr 5, poz. 110 oraz z 5 stycznia 1970 r., I CR 5/71 nie publikowane, a także wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne z 15 grudnia 1969 r., I C III CZP 12/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 39).

O odrębności powstałych z podziału budynków mówić można wówczas, jeżeli tworzą one zamkniętą w sobie funkcjonalną całość lub gdy uzasadnione interesy właścicieli w tym zakresie gwarantuje ustanowienie odpowiednich służebności. Prawo do "wspólnego użytku" muru znajdującego na granicy gruntów przysługuje w takiej sytuacji na podstawie art. 154 k.c. sąsiadom (także domownikom mieszkającym razem właścicielami), niezależnie od ich uprawnień do nieruchomości. Zróżnicowanie sytuacji prawnej powstałej w następstwie obu opisanych sposobów podziału nie było przedmiotem rozważań sądów orzekających w niniejszej sprawie, a to wobec przyjęcia, że chodzi w niej o ustanowienie odrębnej własności lokali, mimo braku w materiale sprawy wystarczających podstaw, by takiego zamiaru dopatrywać się w żądaniu wnioskodawczyni i uczestnika Zbigniewa W., podziału nieruchomości w celu zniesienia jej współwłasności.

Doprowadziło to do błędnej wykładni, a w konsekwencji także subsumcji art. 211 k.c. - co trafnie zarzuca kasacja - to zaś skutkować musi uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem powyższych wskazań niniejszego postanowienia. W tej sytuacji tracą na znaczeniu dalsze zarzuty kasacji - naruszenia przez sąd apelacyjny art. 386 § 6 k.p.c. i art. 520 § 3 k.p.c., a ich rozpoznawanie staje się bezprzedmiotowe. Wadliwe, w ocenie skarżących, zakwalifikowanie jako nakładu uczestniczki Urszuli S. na udział Zbigniewa W. w nieruchomości kwoty, przekazanej uczestnikowi na uiszczenie ceny jego nabycia, podczas gdy strony łączył w tym zakresie stosunek zobowiązaniowy nie należy do kwestii oceny dowodów, lecz do sfery prawa materialnego. Niepowołanie w kasacji adekwatnej tu podstawy z art. 393[1] pkt 1 oraz wywodzących się z niej zarzutów odnoszących się do prawa materialnego pozostawia powyższe zagadnienie, nie zamknięte przy ponownym rozpoznaniu sprawy, poza zakresem kontroli kasacyjnej.

Zważywszy to Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 393[13] jak w sentencji postanowienia.