Sposoby i kryteria zniesienia współwłasności

Sposób zniesienia współwłasności zależy przede wszystkim od zgodnej woli wszystkich współwłaścicieli. Przy braku jednomyślności preferowany jest podział w naturze (art. 211 k.c.), w myśl zaś art. 212 § 2 k.c., rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. W konsekwencji podstawowym sposobem zniesienia współwłasności, w razie braku zgodnego wniosku, jest podział fizyczny rzeczy wspólnej, jako najbardziej sprawiedliwy i pożądany.

Sąd nie dysponował zgodnym wnioskiem współwłaścicieli, powinien, więc w pierwszej kolejności rozważyć przeprowadzenie podziału w naturze, wydzielając części nieruchomości odpowiadające wartościom udziałów współwłaścicieli, chyba, że byłoby to sprzeczne z ustawą, społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy lub pociągało za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości (art. 211 k.c.).

Dopiero rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana, stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli ze spłatą pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Sąd ma, zatem wybór między przyznaniem rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, a sprzedażą licytacyjną, tylko w stosunku do rzeczy, która nie daje się podzielić.

Sposób zniesienia współwłasności, jako wynik wyboru między przyznaniem rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, a zarządzeniem jej sprzedaży nie może być dokonany bez rozważenia, czy w razie przyznania rzeczy jednemu współwłaścicielowi z obowiązkiem spłaty, ma on realne możliwości jej uiszczenia.

Sprzedaż rzeczy wspólnej powinna nastąpić, gdy żaden ze współwłaścicieli nie godzi się, by nabyć własność i ponosić ciężar spłat, do właściciela bowiem, a nie do Sądu należy ocena czy rzecz jest mu potrzebna, a narzucanie własności rzeczy nie byłoby racjonalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1998 r., II CKN 347/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 108).

Sąd obarczając skarżącą obowiązkiem spłaty nie poczynił żadnych ustaleń, co do możliwości udźwignięcia przez nią ciężaru spłaty, przyznając w motywach rozstrzygnięcia, iż nie ma ona środków na jej dokonanie. Jednocześnie przyjął założenie, że będzie w stanie jej zadośćuczynić sprzedając nieruchomość, wydzierżawiając ją lub zaciągając kredyt, co ma walor rozważań teoretycznych, skoro nie zostało poprzedzone ustaleniami faktycznymi, co do możliwości kredytowych skarżącej, możliwości wydzierżawienia czy sprzedaży nieruchomości.

Wobec braku zgodnej propozycji zainteresowanych, co do sposobu dokonania zniesienia współwłasności decyzja w tym przedmiocie należała do Sądu, przy czym wobec pierwszeństwa podziału w naturze, w celu ustalenia niezbędnych okoliczności faktycznych, co do optymalnego sposobu podziału, sąd powinien przeprowadzić stosowne postępowanie dowodowe z urzędu niezależnie od twierdzeń i wniosków dowodowych uczestników (por m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2011 r., I CSK 674/10, nie publ.).

Postanowienie SN z dnia 14 marca 2017 r., II CSK 221/16

Standard: 12880 (pełna treść orzeczenia)

Przepisy prawa cywilnego materialnego o zniesieniu współwłasności przewidują trzy sposoby wyjścia ze współwłasności, z których najbardziej preferowanym przez ustawodawcę jest podział fizyczny rzeczy (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 211 k.c.). Jeśli natomiast rzecz nie daje się podzielić, gdyż byłoby to sprzeczne z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem albo pociągałoby za sobą istotną jej zmianę lub znaczne zmniejszenie wartości, wówczas może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli, z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów k.p.c. (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 § 2 k.c.).

Konkretny jednak sposób zniesienia współwłasności rzeczy, zależny przede wszystkim od woli wszystkich jej współwłaścicieli. W toku postępowania o podział majątku wspólnego, sąd powinien nakłaniać zainteresowanych do zgodnego przeprowadzenia podziału, wskazując im sposoby mogące do tego doprowadzić. Gdy uczestnicy postępowania złożą zgodny wniosek co do sposobu podziału, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. i art. 622 § 1 i 2 k.p.c.). Uczestnicy powinni podać sądowi m.in. dane co do swoich zarobków i majątku, wyjaśnić, w jaki sposób korzystali z majątku wspólnego, jak również przedstawić inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie, co każdy z nich ma otrzymać w wyniku podziału (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 682 § 1 k.p.c.).

Postanowienie SN z dnia 14 listopada 2012 r., II CSK 187/12

Standard: 12159 (pełna treść orzeczenia)