Ekspektatywa (oczekiwanie prawne)

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu ustanowione w budynku położonym na gruncie, do którego spółdzielni nie przysługuje własność albo użytkowanie wieczyste, stanowi ekspektatywę tego prawa; niedopuszczalne jest założenie księgi wieczystej w celu jej ujawnienia.

Uchwała SN z dnia 24 maja 2013 r., III CZP 104/12

Standard: 64945 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

W dotychczasowym orzecznictwie przyjmowano, że jeżeli zdarzenie, z którym ustawa wiąże powstanie prawa, nastąpi dopiero po ustaniu wspólności ustawowej, prawo to - nawet gdy uzyskał je tylko jeden z małżonków - powstaje na rzecz ich obojga i podlega podziałowi, tak jak inne składniki majątku wspólnego. Stanowisko takie, w związku ze spółdzielczym prawem do lokalu, znalazło wyraz m.in. w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1978 r., III CZP 86/77, według której spółdzielcze prawo do lokalu, powstałe z realizacji oczekiwania małżonków na przydział wspólnego mieszkania, należy do nich obojga, jeżeli przydział został - po ustaniu małżeństwa - dokonany na rzecz jednego z małżonków i jego dotychczasowej rodziny.

Cecha charakterystyczna konstrukcji ekspektatywy, czyli oczekiwania prawnego - jak podkreślił Sąd Najwyższy - polega na tym, że związane z nią uprawnienia mogą w określonym momencie ulegać przekształceniu w konkretne prawo wspólne. Aby można było mówić o ekspektatywie zrealizowanej po ustaniu małżeństwa, niezbędne jest jednak spełnienie się przesłanki w postaci wejścia wkładu mieszkaniowego do wspólności ustawowej przed jej ustaniem (zob. też wyrok SN z dnia 12 lutego 1970 r., I CR 444/69 oraz postanowienie SN z dnia 29 października 2008 r., IV CSK 246/08).

Odwołując się do konstrukcji ekspektatywy skarżący wyszedł z założenia, że środki przeznaczone przez wnioskodawczynię na pokrycie kosztów nabycia 7 lokalu mieszkalnego objęte były wspólnością ustawową, gdyż pochodziły z zaciągniętej przez nią pożyczki. Założenie to nie uwzględnia jednak ustaleń faktycznych, którymi

w rozumieniu art. 33 pkt 3 k.r.o. w pierwotnym brzmieniu - za należące do majątku odrębnego wnioskodawczyni funty brytyjskie, których równowartością była kwota 130.000 zł.

Postanowienie SN z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CSK 521/12

Standard: 12024 (pełna treść orzeczenia)

Do majątku wspólnego małżonków może być bowiem zaliczone spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, jeżeli powstało ono z realizacji oczekiwania obojga małżonków z okresu istnienia wspólności i przy zaangażowaniu środków finansowych z ich majątku wspólnego, o ile przydział po ustaniu wspólności dokonany został na rzecz jednego z małżonków i jego dotychczasowej rodziny. W uchwale siedmiu sędziów z 12 stycznia 1978 r., III CZP 86/77 (OSNC 1978, Nr 10, poz. 171), mającej moc zasady prawnej, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nie jest to wprawdzie typowa sytuacja, ale wyrastające ze wspólnego oczekiwania małżonków konkretne prawo do lokalu w związku z dokonaniem już po ustaniu małżeństwa przydziału lokalu, na który oczekiwali oboje małżonkowie zostaje nabyte "na prawie wspólności ustawowej", chociaż normalną, typową konsekwencją ustania małżeństwa jest ustanie ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej.

Wspólna ekspektatywa i związana z nią możliwość uzyskania mieszkania wchodzą do majątku wspólnego z takim właśnie skutkiem. Charakter ekspektatywy jako swego rodzaju uprawnienia uzasadnia wniosek, że w rozważanym wypadku należy odstąpić od zasady, że po ustaniu wspólności majątkowej nie można już nabyć rzeczy na prawach tej wspólności. Ze względu na wspólne oczekiwanie prawne przydział na rzecz jednego tylko małżonka z reguły naruszałby prawa współmałżonka. Ustanie wspólności ustawowej nie może stwarzać dla jednego z byłych małżonków sytuacji korzystniejszej tylko dlatego, że przydział nastąpił po zmianie ustroju prawnego. Pogląd ten zaważył także na treści uchwały z 25 września 1978 r., III CZP 50/78 (LEX nr 8133), w której Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że powstałe z realizacji oczekiwania małżonków na przydział mieszkania spółdzielcze prawo do lokalu, który został przydzielony po ustaniu małżeństwa, wchodzi w skład małżeńskiej wspólności majątkowej, jeżeli celem przydziału było zaspokojenie potrzeb byłych małżonków i ich wspólnych dzieci.

Postanowienie SN z dnia 20 września 2012 r., IV CSK 10/12

Standard: 12224 (pełna treść orzeczenia)