Zdolność procesowa osoby chorej psychicznie, ale nieubezwłasnowolnionej; zdolność postulacyjna osób z zaburzeniami psychicznymi

Skuteczność czynności podejmowanych w postępowaniu cywilnym przez określoną osobę jest uzależniona od dysponowania przez nią zdolnością sądową oraz zdolnością procesową (art. 64 i 65 k.p.c.), przy czym ugruntowany jest pogląd, iż zdolność procesową ma także osoba, która jest dotknięta zaburzeniami psychicznymi, nawet w stopniu wyłączającym trwale świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jeżeli osiągnęła pełnoletność i nie została ubezwłasnowolniona. Jej zdolność procesowa wypływa wprost z pełni zdolności do czynności prawnych (art. 65 § 1 k.p.c. w związku z art. 11 i 12 k.c.) (por. np. uchwała (7) SN z dnia 12 grudnia 1960 r. - zasada prawna - I CO 25/60, uchwały SN z dnia 29 września 1969 r., III CZP 74/69, i z dnia 26 lutego 2015 r., III CZP 102/14, postanowienie SN z dnia 26 sierpnia 1970 r., I CZ 84/70 oraz wyrok SN z dnia 19 maja 1976 r., IV PRN 8/76).

Uchwała SN z dnia 28 września 2016 r., III CZP 38/16

Standard: 15424 (pełna treść orzeczenia)

Zdolność procesową ma także osoba, która jest dotknięta zaburzeniami psychicznymi, nawet w stopniu wyłączającym trwale świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jeżeli osiągnęła pełnoletność i nie została ubezwłasnowolniona. Jej zdolność procesowa wypływa wprost z pełni zdolności do czynności prawnych (art. 65 § 1 k.p.c. w związku z art. 11 i 12 k.c.) (por. np. uchwała (7) SN z dnia 12 grudnia 1960 r. - zasada prawna - I CO 25/60, uchwała SN z dnia 29 września 1969 r., III CZP 74/69, postanowienie SN z dnia 26 sierpnia 1970 r., I CZ 84/70, oraz wyrok SN z dnia 19 maja 1976 r., IV PRN 8/76).

Zaburzenia psychiczne mogą ograniczać lub wyłączać tzw. zdolność postulacyjną, nienormowaną wprost w przepisach kodeksu postępowania cywilnego, przez którą należy rozumieć kwalifikacje strony do samodzielnego działania w postępowaniu i osobistego podejmowania czynności procesowych.

Brak zdolności postulacyjnej wywołanej zaburzeniami psychicznymi zasadniczo nie powoduje nieskuteczności lub nieważności czynności.

W razie wykrycia braku tej zdolności, sąd powinien jednak podjąć wszelkie kroki zmierzające do ustanowienia przez stronę pełnomocnika procesowego (art. 5 i 212 k.p.c.), a w skrajnych wypadkach zawiadomić prokuratora o celowości wstąpienia do sprawy lub złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie (por. np. uchwała (7) SN z dnia 12 grudnia 1960 r. - zasada prawna - I CO 25/60, wyroki SN z dnia 16 lipca 1971 r., III CRN 187/71, z dnia 20 października 1993 r., I CRN 129/93, z dnia 23 września 1999 r., II UKN 131/99, postanowienia SN z dnia 8 września 1966 r., I CR 269/66, z dnia 26 sierpnia 1970 r., I CZ 84/70, z dnia 16 września 1999 r., II CKN 485/98, z dnia 28 września 1999 r., II CKN 269/99, z dnia 3 kwietnia 2008 r., II CSK 573/07,  z dnia 27 września 2012 r., III CSK 13/12 oraz z dnia 5 kwietnia 2013 r., III CSK 222/12)

Przedstawione skutki braku zdolności postulacyjnej nie dotyczą przypadków jej ustawowego wyłączenia, np. w związku z ustanowieniem bezwzględnego przymusu adwokacko-radcowskiego; wówczas czynności osoby niemającej zdolności postulacyjnej w określonym ustawowo zakresie są bezskuteczne (np. art. 130 § 5 k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 26 lutego 2015 r., III CZP 102/14

Standard: 86293 (pełna treść orzeczenia)