Uchwała z dnia 1969-09-29 sygn. III CZP 74/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 74/69

Uchwała z dnia 29 września 1969 r.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: F. Wesely (sprawozdawca), W. Markowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Antoniny R. przeciwko Tadeuszowi S. o eksmisję z mieszkania i zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 23 lipca 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy okoliczność, że sąd nie rozpoznał wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie dla niej adwokata przed zawarciem przez strony ugody sądowej, powoduje bezskuteczność tej ugody, skoro po jej zawarciu sąd - uznawszy, że wniosek jest uzasadniony - zwolnił stronę od kosztów i ustanowił dla niej adwokata?"

uchwalił udzielić następującej odpowiedzi:

Okoliczność, że sąd nie rozpoznał wniosku o zwolnienie strony od kosztów sądowych i ustanowienie dla niej adwokata przed zawarciem przez strony ugody sądowej, nie powoduje bezskuteczności tej ugody, choćby wniosek ten przed prawomocnym ukończeniem postępowania został następnie uwzględniony.

Uzasadnienie

Powódka wystąpiła z pozwem przeciwko Tadeuszowi S., domagając się wyeksmitowania go z mieszkania, znajdującego się w jednorodzinnym domu powódki wyłączonym spod publicznej gospodarki lokalami, twierdząc przy tym, że pozwany od szeregu miesięcy nie płaci czynszu.

Na rozprawie w Sądzie Powiatowym strony zawarły ugodę, wedle której pozwany zobowiązał się uiścić zaległość czynszową w kwocie 1.305 zł w 26 ratach miesięcznych, a po spłaceniu tej zaległości zwrócić powódce koszty procesu w kwocie 200 zł.

Po zawarciu tej ugody Sąd Powiatowy umorzył postępowanie na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. i zasądził od pozwanego 50 zł z tytułu kosztów sądowych.

Postanowienie to zaskarżył pozwany, zarzucając m.in., że Sąd Powiatowy nie rozstrzygnął jego wniosku o zwolnienie go od kosztów sądowych i nie ustanowił dla niego adwokata. Po wniesieniu tego zażalenia Sąd Powiatowy zwolnił pozwanego od kosztów sądowych w postępowaniu zażaleniowym, natomiast nie uwzględnił jego wniosku o ustanowienie dla niego adwokata, motywując to mało skomplikowanym charakterem sprawy, który czyni zbędnym ustanowienie adwokata, następnie jednak - w uwzględnieniu zażalenia pozwanego - zmienił swoje postanowienie w ten sposób, że ustanowił dla pozwanego adwokata.

W toku rozpoznania zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania Sąd Wojewódzki wobec nasuwających się wątpliwości przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c. do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone we wstępnej części niniejszej uchwały a zmierzające do wyjaśnienia, czy nieustanowienie adwokata ma wpływ na ważność ugody sądowej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

1. W sprawie, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia.

Jest to jedna z zasad procesu cywilnego, która znajduje rozwiązanie w przepisach o postępowaniu pojednawczym (art. 184 i nast. k.p.c.) oraz w ustanowieniu obowiązku dla przewodniczącego sądu, aby we właściwej chwili skłaniał strony do pojednania zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu po wstępnym wyjaśnieniu stanowiska stron (art. 223 k.p.c.).

Ugoda taka znajduje się pod kontrolą sądu, gdyż może on uznać ją za niedopuszczalną, jeżeli jej treść jest niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo rażąco narusza usprawiedliwiony interes jednej ze stron (art. 184 zdanie drugie k.p.c.). Wszelkie czynności, podjęte poza sądem dla uchylenia się od skutków uznania przez sąd ugody za niedopuszczalną, są nieważne (art. 223 § 2 w związku z art. 203 § 4 k.p.c.).

Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje przymusu adwokackiego, co jest zdobyczą procesu socjalistycznego. W postępowaniu pojednawczym pomoc adwokata dla strony jest zbędna. To samo w zasadzie dotyczy ugody w procesie wobec obowiązku sądu kontrolowania ugody także pod względem interesu obu stron, a szczególnie strony działającej bez adwokata (art. 5 k.p.c.). Oczywiście strona ma prawo korzystać z porady adwokata, konsekwencją tego jednak jest tylko to, że może odmówić zawarcia ugody. Dlatego też zawarcie ugody sądowej na rozprawie przed rozpoznaniem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i o ustanowienie adwokata nie można uznać za uchybienie procesowe, które by samo przez się mogło wywrzeć wpływ na treść zawartej ugody sądowej. Zresztą strona nawet korzystająca z pomocy adwokata ostatecznie decyduje o tym, czy i jakiej treści ugoda ma być zawarta (por. art. 93 k.p.c.).

Natomiast niezałatwienie wniosku o zwolnienie od kosztów wpłynęło na tę treść zaskarżonego postanowienia, w której pozwanego obciążono kosztami procesu.

2. Po zawarciu ugody sądowej strona może odwołać swe oświadczenie woli, dopóki nie uprawomocni się orzeczenie umarzające postępowanie.

Oczywiście odwołanie takie musi być uzasadnione jedynie jego wadliwością (błąd, pozorność, przymus, niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna lub inne zaburzenia czynności psychicznych). Natomiast odwołania takiego nie może skutecznie złożyć osoba fizyczna posiadająca zdolność procesową, tj. posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, tylko dlatego, że nie korzystała z pomocy adwokata, choćby z pomocy tej chciała korzystać, bez względu przy tym na to, z jakich przyczyn z pomocy tej nie mogła skorzystać, bo przecież do zawarcia ugody bez porady adwokackiej nie może być zmuszona, o czym już była wyżej mowa. Tu poza ramami omawianego zagadnienia należy zwrócić uwagę na te twierdzenia żalącego się, iż jest on pacjentem Poradni Zdrowia Psychicznego i że o tym Sądowi I instancji zgłosił. Gdyby się okazało, że stan psychiczny pozwanego wyłączał świadczone albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w sprawie ugody, to okoliczność ta powodowałaby nieważność ugody. Co więcej, gdyby istniały podstawy - ze względu na chorobę psychiczną pozwanego - do przyjęcia, że znajduje się on w stanie trwale wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, przy czym stan ten zagrażał jego interesom, on zaś nie był dotychczas ubezwłasnowolniony, to Sąd powinien uznać udział prokuratora w sprawie za potrzebny i zawiadomić go o tym. W razie zaś wystąpienia prokuratora o ubezwłasnowolnienie, sąd postępowanie w procesie zawiesza (art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.; por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12.XII.1960 r. 1 CO 25/60, OSN 2/61/32).

Z powyższych zasad należało na postawione przez Sąd Wojewódzki pytanie udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1970 r., Nr 6, poz. 98