Należyta staranność profesjonalnego pełnomocnika przy czynnościach procesowych (podwyższony miernik staranności)

Należyta staranność profesjonalnego pełnomocnika obejmuje nie tylko znajomość przepisów prawa materialnego i procesowego, ale również znajomość poglądów doktryny i orzecznictwa, kierunków wykładni przepisów, w tym w szczególności występujące rozbieżności. 

Mając na uwadze art. 355 § 2 k.c., należy przyjąć, że pełnomocnikprocesowy może zgłosić wniosek dowodowy i powinien to uczynić,nawet pomimo sprzeciwu mocodawcy, jeżeli przeprowadzenie tegoOmówienia glos i innych komentarzy do orzeczeń55dowodu daje realną możliwość wygrania sprawy w  całości lubw części. 

Adwokat odpowiada za szkody wyrządzone mocodawcy wskutek własnych zaniedbań i błędów prowadzących do przegrania sprawy, której wynik byłyby korzystny dla strony, gdyby pełnomocnik zachował należytą staranność, ocenianą przy uwzględnianiu profesjonalnego charakteru jego działalności.

O ile każdego dłużnika obowiązuje należyta staranność w tzw. podstawowym mierniku (art. 355 § 1 k.c.), profesjonalny (tzw. podwyższony) wzorzec wymaganej staranności wynika z samego faktu prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej. Tak więc staranność zawodowa nie może być odnoszona do staranności nieprofesjonalisty (zob. np. wyroki SN z dnia: 22 września 2005 r., IV CSK 100/05; 17 stycznia 2017 r., IV CSK 143/16). Ocena takiej staranności jest znacznie surowsza od staranności ogólnie wymaganej. Wynika to z faktu, że istotą działalności gospodarczej jest wymóg posiadania niezbędnej wiedzy fachowej w określonej dziedzinie, przy czym nie chodzi tu jedynie o czysto formalne kwalifikacje, ale wszelkie standardy wymagań dla danego obszaru prowadzonej działalności. Mamy więc do czynienia ze istotnie zwiększonymi oczekiwaniami co do umiejętności, wiedzy, skrupulatności i rzetelności, zapobiegliwości i zdolności. Używa się pojęcia „wzorzec starannego przedsiębiorcy”, który obejmuje m.in. znajomość obowiązującego prawa oraz następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej (zob. wyrok SN z dnia 17 sierpnia 1993 r., III CRN 77/93). Istotne jest przy tym, że miernik staranności, o którym mowa w art. 355 § 2 k.c., należy odnosić wyłącznie do tej sfery, w której dłużnik prowadzi działalność gospodarczą. W innych sferach do przedsiębiorcy należy odnosić się do podstawowego miernika staranności z art. 355 § 1 k.c.

Nie ulega wątpliwości, że osoby świadczące profesjonalnie pomoc prawną, a więc m.in. radcowie prawni i adwokaci, muszą zachowywać się zgodnie z wzorcem starannego prawnika, a więc w tej materii są zobowiązani zachowywać się tak, jak nie wymaga się tego od pozostałych osób, nawet gdyby prowadziły działalność gospodarczą, ale w innej dziedzinie. Wynika to również z istotnej dysproporcji pomiędzy wiedzą prawniczą radcy prawnego czy adwokata a wiedzą strony, którą ten pełnomocnik zastępuje. Klient udaje się do osoby profesjonalnie świadczącej pomoc prawną, aby tę pomoc uzyskać. Jeżeli dana osoba jest przedsiębiorcą, to powinna znać przepisy prawa regulujące prowadzenie tej działalności. Nie musi natomiast znać innych unormowań, w tym również zawiłości związanych ze stosowaniem przepisów proceduralnych. To radca prawny (adwokat) powinien prowadzić sprawę swojego mocodawcy z najwyższą starannością, dążąc do uzyskania korzystnego dla niego rozstrzygnięcia, wykorzystując (w razie potrzeby) wszystkie dopuszczalne prawem możliwości. Oczywiste jest przy tym, że nie chodzi o samą znajomość przepisów prawa materialnego i procesowego, ale również znajomość poglądów doktryny i orzecznictwa, kierunków wykładni przepisów, w tym w szczególności występujące rozbieżności. Z uwzględnieniem tych okoliczności pełnomocnik powinien podejmować czynności procesowe, informując mocodawcę o nich oraz konsekwencjach związanych z ich podjęciem lub zaniechaniem podjęcia.

Jako przykład wadliwie dokonanej czynności procesowej w orzecznictwie wskazuje się na wniesienie przez adwokata skargi kasacyjnej niespełniającej konstrukcyjnych wymogów przewidzianych dla tego środka zaskarżenia (zob. wyrok SN z dnia 25 kwietnia 2013 r., V CSK 210/12).

Wyrok SN z dnia 26 kwietnia 2022 r., II CSKP 585/22

Standard: 69116 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Wyższej miary staranności należy oczekiwać od profesjonalnego pełnomocnika (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2010 r., II PK 70/10, nie publ. oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2018 r., IV CZ 94/17, nie publ. i z dnia 28 marca 2018 r., IV CZ 12/18).

Ewentualne zaniedbania pełnomocnika reprezentującego stronę nie wyłączają negatywnych dla strony konsekwencji procesowych, zaś pełnomocnika obciążają zaniechania osób, którymi się posługuje.

Obowiązkiem pełnomocnika działającego z należytą starannością jest taki podział zadań w kancelarii, aby poszczególne czynności wykonywały osoby mające odpowiednie, dla danej czynności, przygotowanie merytoryczne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2016 r., II CZ 22/16).

Zbyt daleko idący i nie znajdujący normatywnego oparcia w pojęciu należytej staranności uzasadniającej w świetle art. 168 § 1 k.p.c. przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej jest jednak pogląd, że profesjonalny pełnomocnik powinien każdorazowo podjąć takie działania organizacyjne by zabezpieczyć interesy klientów przez zadbanie o należyte wykonanie określonej czynności procesowej przez inne osoby jeżeli nie może wykonać ich samodzielnie (por. m. in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2018 r., IV CZ 94/17).

Właściwy cel procesu nie mógłby być osiągnięty jeżeli postępowanie miałoby być prowadzone chaotycznie, bezplanowo, z lekceważeniem form, terminów czy wymagań (por. m.in. postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2013 r., II CZ 158/12). Efektem powyższego jest obowiązek dochowania należytej staranności przy dokonywaniu czynności procesowych ale również konieczność ponoszenia negatywnych konsekwencji procesowych za ewentualne uchybienia. Z drugiej strony instytucja przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowych pozwala przełamać niezbędny formalizm procesowy uwzględniając skomplikowane niejednokrotnie sytuacje życiowe w których znajdują się strony czy ich pełnomocnicy w trakcie biegnących terminów procesowych.

Postanowienie SN z dnia 28 czerwca 2019 r., V CZ 34/19

Standard: 69192 (pełna treść orzeczenia)