Wyrok z dnia 1993-08-17 sygn. III CRN 77/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 77/93

Wyrok z dnia 17 sierpnia 1993 r.

Należyta staranność dłużnika, określana przy uwzględnieniu zawodowego charakteru prowadzonej przez niego działalności gospodarczej (art. 355 § 2 k.c.), obejmuje także znajomość obowiązującego prawa oraz następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej.

Przewodniczący: sędzia SN A. Gola.

Sędziowie SN: G. Filcek, T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora J. Szewczyka, po rozpoznaniu w dniu 17 sierpnia 1993 r. sprawy z powództwa Witolda K. - Serwis Handlowy w G. przeciwko Danucie K. o zapłatę, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 22 maja 1992 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu (Gospodarczemu) w Katowicach do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o wpisie do rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

Powód Witold J. wnosił o zasądzenie od pozwanej Danuty K. kwoty 3.517.200.000 zł z odsetkami, na którą składa się kwota 3.120.000.000 zł, stanowiąca równowartość zysku utraconego przez powoda wskutek niewykonania przez pozwaną umowy sprzedaży papierosów, oraz kwota 397.200.000 zł - stanowiąca karę umowną za niewykonanie umowy. Na rozprawie w dniu 11 marca 1992 r. strony przedstawiły swoje twierdzenia i wnioski. Rozprawa uległa odroczeniu, a powód został zobowiązany do przytoczenia dowodów na uzasadnienie przytoczonych twierdzeń i wniosków. Wyrokiem z dnia 22 maja 1992 r., wydanym na posiedzeniu niejawnym, Sąd Wojewódzki oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej koszty procesu. Sąd orzekający ustalił, że strony zawarły dnia 24 czerwca 1991 r. umowę sprzedaży papierosów marki Marlboro, zmienioną następnie aneksem z dnia 25 czerwca 1991 r. Strony postanowiły w umowie, że pozwana dostarczy powodowi papierosy najpóźniej do dnia 5 lipca 1991 r. do godziny 12.00. Stosownie do § 7 tej umowy strona odpowiedzialna za niewykonanie umowy zobowiązana będzie do zapłaty kary umownej w wysokości 2% wartości kontraktu. W myśl zaś § 8 umowy ulegnie ona rozwiązaniu, jeżeli jej wykonanie stanie się niemożliwe z powodu siły wyższej, do której strony zaliczyły wojnę oraz akty prawne organów Państwa uniemożliwiające wykonanie umowy. Pozwana dowodziła, że niewykonanie przez nią umowy spowodowane było przyczyną wskazaną w przytoczonym § 8 umowy, a mianowicie wprowadzonym od dnia 1 lipca 1991 r. wymaganiem przywożenia z zagranicy tych tylko papierosów, które miały na opakowaniach jednostkowych oznaczenie zawartości substancji smolistych i nikotyny. Strona pozwana, powołując się na fakt, że umowa zawarta przez nią z dostawcą papierosów nie zawierała takiego wymagania, twierdziła, że przeznaczona dla powoda partia papierosów nie mogła być dostarczona, ponieważ nie została dopuszczona do obrotu. Okoliczność ta - zdaniem pozwanej - uniemożliwiała jej wykonanie umowy. Sąd orzekający podzielił to stanowisko, uznając, że wskutek zaistnienia wskazanej przez pozwaną przyczyny zawarta przez strony umowa uległa rozwiązaniu na podstawie postanowień zawartych w § 8 umowy. Twierdzenie powoda, że w lipcu 1991 r. możliwe było uzyskanie zgody Głównego Inspektora Sanitarnego na sprowadzenie do Polski papierów nie mających wspomnianych oznaczeń Sąd Wojewódzki uznał za nieudowodnione. Powyższe przesłanki stanowiły podstawę do przyjęcia wniosku, że pozwana nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie umowy i na tej podstawie oddalił roszczenie o zapłatę kary umownej. Odnośnie do żądania zapłaty utraconego zysku Sąd Wojewódzki uznał je także za nieuzasadnione, wskazując, że w § 7 umowy strony nie przewidziały możliwości dochodzenia odszkodowania uzupełniającego, przewyższającego wysokość zastrzeżonych kar.

Rewizję złożył powód.

Wniosek skarżącego o zwolnienie go od kosztów sądowych został przez Sąd Wojewódzki oddalony.

Sąd Apelacyjny, rozpoznając zażalenie powoda, podzielił negatywne dla powoda stanowisko co do udzielenia mu zwolnienia od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Wobec nieuiszczenia wpisu od rewizji Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 8 stycznia 1993 r. odrzucił złożoną przez powoda rewizję.

Rewizję nadzwyczajną złożył Minister Sprawiedliwości. Skarżący zarzucił wyrokowi Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 22 maja 1992 r. rażące naruszenie art. 479 ¹⁷ § 1 k.p.c., wnosił o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy wymienionemu Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.

Pozwana, w złożonej odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną, wnosiła o jej oddalenie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.

Trafnie skarżący podniósł, że możliwość wydania przez sąd gospodarczy wyroku na posiedzeniu niejawnym jest wyjątkiem od powszechnej na gruncie postępowania cywilnego zasady, według której wyrok zapada po przeprowadzeniu i zamknięciu rozprawy, jeżeli sprawa została dostatecznie wyjaśniona do stanowczego rozstrzygnięcia (art. 316 § 1 k.p.c.). Stosownie do art. 479¹⁷ k.p.c. sąd w postępowaniu w sprawach gospodarczych może wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo oraz gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów sąd uzna, że sprawa jest dostatecznie wyjaśniona do stanowczego rozstrzygnięcia. Wyjątkowy charakter tego przepisu wyłącza przy jego stosowaniu jakiekolwiek koncesje podważające zarówno zasadę równego traktowania stron i ich procesowych interesów, jak i godzące w obowiązek sądu wszechstronnego badania istotnych okoliczności sprawy oraz wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych. Oznacza to, że wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym w okolicznościach wskazanych w art. 479¹⁷ k.p.c. jest możliwe tylko przed rozpoczęciem rozprawy. Stanowisko to znajduje dodatkowe uzasadnienie w przepisie art. 217 § 1 k.p.c. W myśl tego przepisu z chwilą rozpoczęcia rozprawy strony - niezależnie od uregulowania ujętego w art. 479¹⁴ § 2 w związku z art. 479¹² § 1 k.p.c. - uzyskują przysługujące im aż do zamknięcia rozprawy prawo zgłaszania dowodów i przytaczania okoliczności faktycznych na uzasadnienie swoich wniosków lub odparcie wniosków i twierdzeń strony przeciwnej. Wydanie wyroku po rozpoczęciu rozprawy, a przed jej formalnym zamknięciem, byłoby ograniczeniem tego uprawnienia stron, mogącym powodować w niektórych wypadkach nawet nieważność postępowania (art. 369 pkt 5 k.p.c.).

Z całokształtu przepisów art. 206-226 k.p.c. wynika, że rozprawa rozpoczęta powinna być zamknięta po dostatecznym wyjaśnieniu sprawy do stanowczego rozstrzygnięcia i wysłuchania głosów stron. Wydawanie wyroków na posiedzeniu niejawnym po rozpoczęciu rozprawy nie jest dopuszczalne także i z tego względu, że może wywoływać niebezpieczną z punktu widzenia stron praktykę przenoszenia aktu decyzyjnego sądu poza rozprawę. Ścisły związek między rozprawą sądową a wyrokiem zostaje w takim wypadku zerwany, pozycja zaś i wpływ stron na przebieg i wynik procesu ulegają osłabieniu. Podzielić zatem należy stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku z dnia 13 grudnia 1991 r. II CR 67/91 (OSP 1992, z. 7-8 poz. 175), że sąd gospodarczy nie może wydać wyroku na posiedzeniu niejawnym po rozpoczęciu rozprawy (art. 479 ¹⁷ k.p.c.). Sąd Wojewódzki po odroczeniu rozprawy w dniu 11 marca 1991 r. wydał wyrok, z rażącym naruszeniem przytoczonych przepisów i zasad postępowania, na posiedzeniu niejawnym. Zaskarżony wyrok oddalający powództwo wydany został pomimo tego, że sprawa nie została dostatecznie wyjaśniona do stanowczego rozstrzygnięcia. Kwalifikując obowiązujące od dnia 1 lipca 1991 r. wymagania zamieszczania na opakowaniach jednostkowych importowanych papierosów informacji o zawartości nikotyny i substancji smolistych Sąd Wojewódzki podzielił w całości stanowisko pozwanej, lecz pominął, że zezwolenie Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 22 marca 1991 r. nr ZPU -4430-Insp.-8/T/91 zezwalające na import papierosów bez takiego oznaczenia do dnia 30 czerwca 1991 r. obowiązywało już w dacie zawarcia przez strony umowy i powinno być znane stronie pozwanej jako prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie importu papierosów. Stosownie do pominiętego przez sąd orzekający art. 355 § 2 k.c. należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności. Konieczność zróżnicowania poziomu wymagań i zastosowania podwyższanego poziomu do skali wysokiej lub najwyższej wynika wprost z powołanego art. 355 § 2 k.c. Jeśli bowiem w § 1 art. 355 k.c. chodzi o dostosowanie wymagań do określonej czynności, czyli o poziomie wymagań rozstrzyga w zasadzie przedmiot, jakiego dotyczy dana czynność, to w odniesieniu do stosunków o charakterze zawodowym wymagane są kryteria specjalistyczne (art. 355 § 2 k.c.). Jest to staranność na poziomie wyższym od przeciętnego, wymagana od specjalistów bez względu na to, czy odpowiednio wysoki stopień biegłości osiągnięty został w drodze uzyskania specjalistycznego wykształcenia zawodowego (fachowego), czy też poprzez praktyczne doskonalenie zawodowe. Zasadne jest zatem zapatrywanie, że każdy podmiot gospodarczy, dopełniając czynności związanych z zamierzonym prowadzeniem działalności gospodarczej, składa jednocześnie zapewnienie o spełnieniu wszystkich warunków wymaganych - w obowiązujących przepisach - do prowadzenia takiej działalności gospodarczej. Do nich należy posiadanie wiadomości i umiejętności fachowych na poziomie wymaganym w obowiązujących przepisach.

Sąd Wojewódzki, nie dostrzegając skali zawodowych wymagać staranności, obniżył skalę tych wymagań w odniesieniu do podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą poniżej przewidzianej w art. 355 § 2 k.c. Trafnie zarzucił także skarżący, że tenże Sąd nie ustalił i nie zbadał w sposób wszechstronny, czy obowiązujące od dnia 1 lipca 1991 r. wymaganie oznaczania zawartości nikotyny i substancji smolistych na opakowaniach importowanych papierosów stanowiło rzeczywistą przyczynę niewykonania umowy, a to w związku z treścią telegramu, jaki pozwana wysłała do powoda w dniu 4 lipca 1991 r. Z treści tego telegramu wynikało, że niewykonanie przez pozwaną umowy było spowodowane zmianą warunków dostawy przez kontrahenta zagranicznego, dotyczących ustanowienia akredytywy. W telegramie tym pozwana wskazywała zatem na inną niż w procesie przyczynę niewykonania umowy. Nieprawidłowe wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym przy jednoczesnym zaniechaniu wyjaśnienia wszystkich okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy uzasadnia podniesiony w rewizji nadzwyczajnej zarzut rażącego naruszenia prawa i skutkuje uchylenie zaskarżonego wyroku z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania (art. 422 § 2 k.p.c.). O obowiązku uiszczenia opłaty odpowiadającej wpisowi należnemu od rewizji nadzwyczajnej orzeczono na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Z powyższych przyczyn orzeczono jak w sentencji wyroku.

OSNC 1994 r., Nr 3, poz. 69