Obligacyjny charakter obowiązku alimentacyjnego

Obowiązek alimentacyjny należy do kategorii stosunków obligacyjnych, a ze względu na swe źródło należy do zobowiązań prawnorodzinnych. Polega on na czynnościach mających na celu zaspokojenie potrzeb osoby, która sama utrzymać się nie może, a więc na różnorakich świadczeniach. Obejmuje on dostarczanie środków utrzymania, a w razie potrzeby także środków wychowania. W nauce prawa rodzinnego najwięcej kontrowersji budzi zagadnienie, czy prawo do alimentów ma charakter majątkowy, czy niemajątkowy. Reprezentowane są poglądy, że świadczenia polegające na dostarczaniu wartości majątkowych przesądzają o takim charakterze obowiązku alimentacyjnego, zaś okoliczność, że w stosunku alimentacyjnym przeważają powiązania osobiste pomiędzy uprawnionymi a zobowiązanym wyrażające się osobistymi staraniami o osobę alimentowaną nakazuje zaliczenie tych uprawnień do spraw niemajątkowych.

Obowiązek alimentacyjny z reguły polega na dostarczaniu wartości majątkowych, ponieważ w pierwszej kolejności chodzi o ochronę sfery ekonomicznej uprawnionego poprzez zapewnienie mu środków utrzymania. Z drugiej zaś strony chodzi o ochronę samej osoby oraz interesów ściśle osobistych uprawnionego, zapewnienie mu opieki i środków wychowania. W świadczeniach tych przeplatają się elementy majątkowe z elementami osobowymi i konsekwencją tego jest przyjęcie, iż prawo do alimentów ma charakter mieszany. Roszczenia, jakie z tego prawa wynikają, mają bądź naturę majątkową, bądź niemajątkową.

Typowe roszczenie o zasądzenie alimentów w postaci określonej sumy pieniężnej ma charakter majątkowy. Zadośćuczynienie obowiązkowi alimentacyjnemu może polegać na świadczeniu w naturze, a gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko, spełnienie tego obowiązku nastąpić może w całości lub w części przez zapewnienie mu środków wychowania, poprzez ponoszenie osobistych starań o jego osobę. Ta forma obowiązku alimentacyjnego o charakterze majątkowym może być stosowana tylko wówczas, gdy zobowiązany sprawuje bezpośrednio opiekę ad tym uprawnionym. "Osoba uprawniona" i "osoba zobowiązana", nazywane tak przez kodeks rodzinny i opiekuńczy w stosunku alimentacyjnym z chwilą określenia świadczenia alimentacyjnego w formie pieniężnej, stają się wierzycielem - uprawnionym do egzekwowania tego świadczenia i dłużnikiem - obowiązanym to świadczenie spełnić.

Uchwała SN (7) z dnia 24 maja 1990 r., III CZP 21/90

Standard: 11522 (pełna treść orzeczenia)