Dowody uzyskane z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego; „owoce zatrutego drzewa” w procedurze karnej (art. 168a k.p.k.)

Jest prawdą, że art. 12 ust. 2 dyrektywy 2013/48 przewiduje, że państwa członkowskie zapewniają, aby przy ocenie wyjaśnień złożonych przez podejrzanych lub oskarżonych lub dowodów uzyskanych z naruszeniem ich prawa dostępu do adwokata lub w przypadkach, gdy zezwolono na odstępstwo od tego prawa, szanowane były prawo do obrony i rzetelnego postępowania. Artykuł 10 ust. 2 dyrektywy 2016/343 zawiera podobny przepis w odniesieniu do oświadczeń i dowodów uzyskanych z naruszeniem prawa do nieskładania wyjaśnień lub prawa do nieobciążania samego siebie. Jednakże owe przepisy dyrektyw nie mają na celu uregulowania krajowych przepisów i systemów dotyczących dopuszczalności dowodów, ponieważ jak wynika z samego ich brzmienia, mają one zastosowanie „bez uszczerbku” dla tych przepisów i systemów krajowych.

 Wynika stąd, że w obecnym stanie prawa Unii wyłącznie do prawa krajowego należy co do zasady określenie przepisów dotyczących dopuszczalności, w ramach postępowania karnego, dowodów uzyskanych z naruszeniem praw przyznanych przez dyrektywę 2016/800 [wyrok z dnia 30 kwietnia 2024 r., M.N. (EncroChat), C-670/22].

W braku uregulowań Unii w danej dziedzinie do wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa członkowskiego należy bowiem, zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej, określenie zasad proceduralnych dotyczących środków prawnych mających na celu zapewnienie ochrony uprawnień podmiotów prawa wynikających z prawa Unii, pod warunkiem jednak, że nie są one mniej korzystne niż przepisy regulujące podobne sytuacje podlegające prawu wewnętrznemu (zasada równoważności) i że nie czynią one w praktyce niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania uprawnień wynikających z prawa Unii (zasada skuteczności) [wyrok z dnia 30 kwietnia 2024 r., M.N. (EncroChat), C‑670/22].

W tym względzie, co się tyczy w szczególności zasady skuteczności, należy przypomnieć, że krajowe przepisy dotyczące dopuszczalności i wykorzystywania informacji i dowodów mają na celu, zgodnie z wyborem dokonanym w prawie krajowym, uniknięcie sytuacji, w której informacje i dowody uzyskane w sposób niezgodny z prawem wyrządzałyby nienależnie szkodę osobie podejrzanej o popełnienie przestępstw. Tymczasem cel ten można zgodnie z prawem krajowym osiągnąć nie tylko poprzez zakaz wykorzystywania takich informacji i dowodów, lecz również poprzez krajowe przepisy i praktyki regulujące ocenę i wyważenie informacji i dowodów, a nawet poprzez uwzględnienie ich bezprawnego charakteru w ramach ustalania kary [wyrok z dnia 2 marca 2021 r., C‑746/18)..

Konieczność wykluczenia informacji i dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów prawa Unii należy oceniać w szczególności w świetle zagrożenia, jakie dopuszczalność takich informacji i dowodów stwarza dla poszanowania zasady kontradyktoryjności, a tym samym prawa do rzetelnego procesu [wyrok z dnia 2 marca 2021 r., C-746/18).

W świetle całości powyższych rozważań na pytania jedenaste i dwunaste należy odpowiedzieć, iż art. 19 dyrektywy 2016/800 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które w ramach postępowania karnego nie zezwala na uznanie przez sąd za niedopuszczalne dowodów obciążających z wyjaśnień złożonych przez dziecko w toku przesłuchania prowadzonego przez policję z naruszeniem przewidzianego w art. 6 dyrektywy 2016/800 prawa dostępu do adwokata, pod warunkiem jednak, że w ramach postępowania karnego sąd ten jest w stanie, po pierwsze, sprawdzić, czy prawo to, interpretowane w świetle art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty, było przestrzegane, a po drugie, wyciągnąć wszelkie konsekwencje wynikające z tego naruszenia, w szczególności w odniesieniu do wartości dowodowej dowodów uzyskanych w tych okolicznościach.

Wyrok TSUE z dnia 5 września 2024 r., C-603/22

Standard: 84336 (pełna treść orzeczenia)

W obecnym stanie prawa Unii wyłącznie do prawa krajowego należy co do zasady określenie przepisów dotyczących dopuszczalności i oceny, w ramach postępowania karnego, informacji i dowodów uzyskanych w sposób sprzeczny z prawem Unii (wyrok z dnia 30 kwietnia 2024 r., C-670/22). Niemniej jednak, jeżeli chodzi o wymogi wynikające z zasady skuteczności, Trybunał orzekł już, że konieczność wykluczenia informacji i dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów prawa Unii należy oceniać w szczególności w świetle zagrożenia, jakie dopuszczalność takich informacji i dowodów stwarza dla poszanowania zasady kontradyktoryjności, a tym samym prawa do rzetelnego procesu [wyrok z dnia 2 marca 2021 r., Prokuratuur, C-746/18].

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które należy uwzględnić, w razie stwierdzenia uchybienia proceduralnego do sądów krajowych należy dokonanie oceny, czy uchybienie to zostało usunięte w dalszym toku postępowania (wyrok ETPC z dnia 28 stycznia 2020 r. w sprawie Mehmet Zeki Çelebi przeciwko Turcji.

Wyrok TSUE z dnia 14 maja 2024 r., C-15/24

Standard: 84415 (pełna treść orzeczenia)