Samoistność obrony koniecznej

Sąd dokonując zmiany orzeczenia Sądu meriti, przyjął że oskarżony przekroczył w toku drugiego starcia z pokrzywdzonym granice obrony koniecznej, dokonując umyślnego – choć w celu obrony - naruszenia nietykalności cielesnej I. Ż. w sytuacji, gdy innym, dostępnym mu racjonalnym środkiem do uniknięcia naruszenia dóbr napastnika byłoby oddalenie się z miejsca zdarzenia. Sąd Okręgowy odwołał się tu do koncepcji przyjmowanej przez A. Zolla w Komentarzu do Kodeksu karnego pod jego redakcją. Autor ten opowiedział się za poglądem przyjmującym względną subsydiarność obrony koniecznej, tzn. ograniczającym prawo do odpierania zamachu kosztem dobra napastnika tylko do tych sytuacji, w których nie było innego racjonalnego sposobu uniknięcia zamachu i ochrony porządku prawnego.

Pominął już zaś Sąd Okręgowy fakt, że sam ten Autor, stwierdza, iż w polskiej literaturze i orzecznictwie dominuje jednak stanowisko odmienne, przyjmujące samoistny charakter obrony koniecznej (zob. wyroki SN: z dnia 4 lutego 1972 r., IV KR 337/71; z dnia 14 maja 1984 r., II KR 93/84; z dnia 9 kwietnia 2002 r., V KKN 266/00; postanowienia SN: z dnia 15 kwietnia 2015 r., IV KK 409/14, i z dnia 16 listopada 2009 r., IV KK 105/09; wyrok SA w Krakowie z dnia 20 marca 1996 r., II AKa 34/96, czy wyrok SA w Lublinie z dnia 18 lutego 2014 r., II AKa 19/14).

Przyjęcie zasady samoistności obrony koniecznej oznacza zaś, że odpieranie zamachu kosztem dobra napastnika jest usprawiedliwione samym bezprawnym i bezpośrednim zamachem na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Warunkiem dopuszczalności odpierania zamachu kosztem dobra napastnika nie jest, według tego stanowiska, brak możliwości uniknięcia zagrożenia dla zaatakowanego zamachem dobra w inny sposób niż przez poświęcenie dobra napastnika. Zaatakowany ma prawo odpierać zamach kosztem dobra napastnika nawet wtedy, gdy była realna możliwość uniknięcia zagrożenia dla zaatakowanego dobra w inny sposób, np. przez możliwość ucieczki, usunięcia się, czy wezwania pomocy organów władzy.

Wyrok SN z dnia 12 lipca 2017 r., III KK 279/17

Standard: 9794 (pełna treść orzeczenia)

Obrona konieczna, jak wynika to z treści art. 25 § 1 k.k., ma charakter samoistny, a nie "względnie samoistny i subsydiarny". Unormowania konwencyjne (art. 2 ust. 2 lit. a Konwencji o ochronie praw człowieka 1 podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r., Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) jednak wskazują, że prawo do skutecznej obrony musi mieć granice wynikające z aspektów aksjologicznych i humanistycznych, skoro życie ludzkie jest dobrem najwyższej wartości, zatem ta regulacja Konwencji nie przekreśla samoistności obrony koniecznej, skoro dotyczy kwestii wspólmierności sposobu podjętej obrony w odniesieniu do niebezpieczeństwa konkretnego zamachu, co w art. 25 § 2 k.k. stanowi odrębny warunek instytucji obrony koniecznej, ujęty od strony negatywnej.

Postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 2015 r., IV KK 409/14

Standard: 41744 (pełna treść orzeczenia)