Dowód praw wynikających z dziedziczenia (art. 1027 k.c.)
Stwierdzenie nabycia spadku, zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia (art. 1025 – 1029[1] k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Art. 1027 k.c. dotyczy sytuacji, gdy spadkobierca powołuje się wobec osoby trzeciej na swe prawa spadkowe z tytułu dziedziczenia, a nie sytuacji, w której osoba trzecia dochodzi roszczeń wobec spadkobiercy (wyrok SN z 19 czerwca 1975 r., III CRN 102/75; także z 18 maja 1954 r., I CR 492/54). Przykładowo na tle podobnego stanu faktycznego, w którym pozwany zmarł w toku postępowania i zostało ono w związku z tym zawieszone, Sąd Najwyższy orzekł, że strona powodowa nie ma obowiązku wykazania postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, iż wskazane przez nią osoby jako następcy prawni zmarłej strony są spadkobiercami. Natomiast następcy prawni zmarłego muszą wykazać, że odrzucili spadek. Jedynie względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swe prawo wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku (postanowienie SN z 6 października 1983 r., IV PZ 42/83).
Również w nowszym orzecznictwie można odnaleźć stanowisko, że z art. 1027 k.p.c. nie wynika, iż osoby trzecie mają obowiązek żądać, aby spadkobierca udowodnił swoje prawa w sposób przewidziany w tym przepisie (wyrok SN z 4 grudnia 2009 r., III CSK 85/09; także: wyrok SA w Białymstoku z 14 lutego 2013 r., I ACa 757/12, także: wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z 8 lipca 2011 r., III Ca 360/11).
Jednocześnie jednak Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż w procesie o wykonanie zobowiązania należącego do długów spadkowych, powód-wierzyciel ma obowiązek wykazać, że pozwany nabył spadek po zmarłym dłużniku (wyrok Sądu Najwyższego z 19 października 2007 r., I CNP 51/07). W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd zauważył, iż generalnie to wierzyciela obciąża dowód, że osoba pozwana jest dłużnikiem (art. 6 k.c.). Nie sposób rozumieć art. 6 k.c. w taki sposób, że to pozwany ma wykazać, iż dłużnikiem nie jest (z jakichkolwiek przyczyn). Stąd, w procesie o wykonanie zobowiązania należącego do długów spadkowych, powód-wierzyciel ma obowiązek wykazać, że pozwany nabył spadek po zmarłym dłużniku. Najprostszym i najpewniejszym tego wyrazem jest uzyskanie przez wierzyciela stwierdzenia nabycia spadku.
Wierzyciel może zatem dla osiągnięcia tego celu złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku przez sąd na rzecz wskazanego przez siebie w procesie podmiotu. Nie musi jednak przedstawiać sądowi postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i może okoliczność następstwa prawnego danej osoby po spadkodawcy udowadniać wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, np. wskazywać, że minął dla niej termin do odrzucenia spadku określony w art. 1015 § 2 k.c. lub jest ona członkiem rodziny spadkodawcy, dochodzącym do dziedziczenia po nim z mocy ustawy przed innymi krewnymi.
W tym kontekście nie można przyjąć jakiegokolwiek domniemania, że osoby, które należą do kręgu spadkobierców ustawowych spadkodawcy, a nie odrzuciły spadku w ustawowym terminie, są spadkobiercami, ze względu na możliwość istnienia dziedziczenia testamentowego. Prowadzi to do wniosku, że wierzyciel - skoro nie dysponuje stwierdzeniem nabycia spadku - powinien nie tylko wykazać, że dana osoba należy do kręgu spadkobierców ustawowych, ale także że spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu.
Wyrok SN z dnia 3 sierpnia 2021 r., I NSNc 24/20
Standard: 61900 (pełna treść orzeczenia)
Stosownie do art. 1027 k.c. spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Prawomocne postanowienie, stwierdzające nabycie spadku przez spadkobierców powołanych na mocy postanowień testamentu lub przepisów ustawy, lub akt poświadczenia dziedziczenia, stwarzają domniemanie prawne, że osoba tamże wskazana jest spadkobiercą, legitymowanym do dochodzenia roszczeń z tytułu dziedziczenia spadku wobec osób trzecich, które nie roszczą sobie praw do spadku z tego tytułu (art. 1027 k.c.), oraz do rozporządzania prawami, które należą do spadku (art. 1025 § 2 k.c.).
Artykuł 1027 k.c. dotyczy zatem sytuacji, gdy spadkobierca powołuje się wobec osoby trzeciej na swe prawa spadkowe z tytułu dziedziczenia, a nie sytuacji, w której osoba trzecia dochodzi roszczeń wobec spadkobiercy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 czerwca 1975 r., III CRN 102/75; zob. również wyrok SA w Białymstoku z dnia 14 lutego 2013 r., I ACa 757/12).
Artykuł 1027 k.c. określa tym samym sposób dowodzenia przez spadkobiercę praw do spadku w sytuacji, kiedy spadkobierca zgłasza roszczenia wynikające ze spadkobrania (tak SN w postanowieniu z dnia 25 lutego 2010 r., I CSK 361/09).
„Stosownie do ugruntowanego poglądu spadkobierca nabywa spadek z mocy samego prawa, zaś wskutek złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku, jak też w wyniku upływu terminu do złożenia tego oświadczenia jego nabycie staje się „definitywne”. Stąd też, niezależnie od udokumentowania faktu nabycia spadku, spadkobierca może wykonywać cały szereg uprawnień, zarówno czysto faktycznej, jak i jurydycznej natury. Ich zakres jest tak szeroki, że w literaturze użyto wręcz sformułowania, iż spadkobierca „(...) może przedsiębrać w stosunku do spadku w zasadzie wszelkie czynności, jakie każda osoba może podejmować co do swego własnego majątku”. Spadkobierca może więc objąć spadek w posiadanie, zarządzać nim, w tym dokonywać czynności rozporządzających zarówno w odniesieniu do poszczególnych przedmiotów spadkowych, jak i do całego spadku, czy też przypadającego mu udziału w spadku. Może dalej bez uzyskania sądowego lub notarialnego dokumentu potwierdzającego nabycie spadku, dochodzić na drodze sądowej swoich praw, tak wobec współspadkobierców, jak też wobec osób trzecich, które nie będąc spadkobiercami, twierdzą, że nimi są (argumentum a contrario z art. 1027 k.c.). Dalej, spadkobierca taki może bez stwierdzania nabycia spadku podejmować obronę przeciwko wierzycielom spadkodawcy, jak też przeciwko wierzycielom wierzytelności, które powstały dopiero wskutek otwarcia spadku (np. roszczenia zapisobierców oraz uprawnionych do zachowku).
Mimo tak znacznych możliwości, niepodobna nie dostrzegać zasadniczych mankamentów. Podstawowym pośród nich jest ten, że spadkobierca, który nie może wykazać się udokumentowaniem swoich praw spadkowych w jeden z dwóch przewidzianych przez ustawę sposobów, nie jest w stanie dochodzić związanych ze spadkiem roszczeń względem osób, które nie twierdzą, że są spadkobiercami, a to ze względu na wyłączność dowodową przewidzianą przez art. 1027 k.c.
W braku stwierdzenia nabycia spadku spadkobierca jest zagrożony utratą możliwości zaspokojenia swego roszczenia, zaś system prawny nie przewiduje skutecznych środków zaradczych. Już ten argument wystarczająco dobitnie pokazuje znaczenie uzyskania stwierdzenia nabycia spadku albo aktu poświadczenia dziedziczenia. Ponadto należy zwrócić uwagę na jednolite stanowisko doktryny i judykatury.
Na tle wszystkich sytuacji, w których ustawodawca dopuszcza dowodzenie swego statusu spadkobiercy wszelkimi środkami dowodowymi, w literaturze i orzecznictwie od dawna podkreśla się, że najlepszym tego rodzaju dowodem jest stwierdzenie nabycia spadku.
Wyrok SO w Białymstoku z dnia 28 stycznia 2016 r., II Ca 1042/15
Standard: 7975 (pełna treść orzeczenia)