Wyłączenie dziecka z kręgu uczestników postępowania w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej

Kwestia udziału małoletniego jako uczestnika postępowania w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej - w różnych aspektach - była przedmiotem licznych wypowiedzi zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w literaturze prawniczej.

Kierunek wykładni zmierzający do wyłączenia lub ograniczenia udziału dziecka w niektórych sprawach z zakresu władzy rodzicielskiej został sformułowany i szeroko uzasadniony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1955 r. I Co 78/54.

U podstaw tego kierunku wykładni legło dążenie do wyłączenia dziecka z uczestnictwa w takiej sprawie i uchronienia go od niekorzystnych następstw, jakie mogłyby powstać w związku z potrzebą wypowiadania się dziecka w spornych kwestiach oraz zgłoszenia wniosków co do treści rozstrzygnięcia. Pogląd odmienny wyrażono w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1951 r. C 715/51, stwierdzając, że osobą, której dotyczy takie postępowanie, jest dziecko.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1968 r. III CZP 105/67 stanowi kontynuację tego kierunku orzecznictwa. W myśl tej uchwały, wyłącznie właściwym do rozpoznania sprawy o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka (art. 569 § 1 k.p.c.).

Analizę wchodzących w rachubę przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w tym w szczególności art. 569 k.p.c., Sąd Najwyższy podsumował wnioskiem, że w świetle tych przepisów wynika jasno, że centralną postacią w postępowaniu opiekuńczym jest osoba wymagająca "opieki" i że jej właśnie dotyczy postępowanie przed sądem opiekuńczym.

Kontynuacja tej linii orzecznictwa nie pozostaje w kolizji z treścią uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1973 r. III CZP 101/71, zgodnie z którą w sprawach o odebranie dziecka - dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c. Uchwała ta dotyczy wyłącznie wykładni art. 510 k.p.c., który posługuje się - będącym przedmiotem tej wykładni - sformułowaniem "Zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania...".

Uchwała SN z dnia 29 lutego 1996 r., III CZP 12/96

Standard: 44547 (pełna treść orzeczenia)

W sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej oraz w sprawach o odebranie dziecka – dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c.

Stosunek między rodzicami i dziećmi jest stosunkiem prawnym szczególnego rodzaju, w którym gdy chodzi o stosunek rodziców wobec dzieci występuje „swego rodzaju nadrzędność, która wyłącza przyznanie dziecku pozycji uczestnika postępowania, mogącego decydować o tym, czy rodzicom ma być odjęta władza rodzicielska nad nim.

Uchybienia rodziców w wykonywaniu przez nich władzy, kolidujące z dobrem dzieci, zostały poddane kontroli sądu, przy czym dzieci nie powinny mieć prawa osobistego oddziaływania na wynik tej kontroli. Odmienny pogląd prowadziłby do poderwania autorytetu władzy rodzicielskiej, niezbędnego do należytego wychowania dziecka.

Uchwała SN z dnia 26 stycznia 1973 r., III CZP 101/71

Standard: 11656 (pełna treść orzeczenia)