Postępowanie ekstradycyjne (art. 602 § 2; art. 603 § 1-4; 603 § 5 k.p.k.)

Niewątpliwie przedmiotem postępowania ekstradycyjnego nie jest kwestia ustalenia odpowiedzialności karnej osoby ściganej. Podkreślić jednak należy, że nie każde postępowanie, które nie jest postępowaniem zasadniczym (czyli prowadzącym do odpowiedzi na pytanie, czy oskarżony popełnił przestępstwo), stanowi postępowanie incydentalne. W teorii procesu karnego, w ramach postępowań o charakterze dodatkowym wyróżnia się nie tylko postępowania incydentalne, do których należy – przykładowo – postępowanie w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub kary porządkowej. Do kategorii postępowań dodatkowych należą także postępowania pomocnicze. Mają one na celu załatwienie spraw, które ujawniły się w czasie procesu. Należy do nich m.in. postępowanie ekstradycyjne 

Za pomocniczym, a nie incydentalnym charakterem postępowania ekstradycyjnego, przemawiają następujące argumenty.

Sąd krajowy, wprawdzie na wniosek Państwa obcego, ale w ramach samodzielności i niezależności jurysdykcyjnej, przeprowadza postępowanie dowodowe i dokonuje oceny zgromadzonych dowodów przede wszystkim pod kątem istnienia (bądź braku) w sprawie bezwzględnych przeszkód ekstradycyjnych określonych w art. 604 § 1 k.p.k. Należy przy tym podkreślić, iż zgodnie z art. 615 § 2 k.p.k. przepisy zawarte w rozdziałach 64 i 65 Kodeksu postępowania karnego pełnią w stosunku do umów międzynarodowych rolę subsydiarną - mogą być stosowane, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną albo akt prawny regulujący działanie międzynarodowego trybunału karnego stanowią inaczej (postanowienie SN z 3 lutego 2009 r., IV KK 367/08).

Bezwzględne przeszkody ekstradycyjne określone w art. 604 § 1 pkt 2), 3), 4), 5 k.p.k. są w znacznej części tożsame z przesłankami określonymi w art. 17 § 1 pkt 1), 2), 4), 6) i 7) k.p.k., które stanowią przeszkodę do wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Powołana analogia przeszkód procesowych prowadzi do wniosku, iż w toku postępowania ekstradycyjnego sąd krajowy w istocie dokonuje oceny prawnej dopuszczalności postępowania karnego przeciwko osobie ściganej w Państwie obcym, w oparciu o przepisy umowy międzynarodowej i prawa krajowego, a nie kwestii jego wydania, która jest przedmiotem decyzji Ministra Sprawiedliwości. Postępowanie to nie dotyczy więc okoliczności o charakterze incydentalnym, albowiem stwierdzenie istnienia którejkolwiek z bezwzględnych przeszkód ekstradycyjnych wywołuje skutek równoznaczny ze stwierdzeniem procesowej niedopuszczalności takiego postępowania. Niedopuszczalność wydania w istocie stanowi pośrednie stwierdzenie przez sąd krajowy niedopuszczalności ścigania, którego skutkiem jest faktyczna niemożność wydania w Państwie obcym orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności karnej osoby ściganej. Z tych też względów postanowienie o stwierdzeniu niedopuszczalności wydania osoby ściganej z powodu istnienia przeszkody ekstradycyjnej uznać można za równoważne w zakresie skutków z postanowieniem o umorzeniu postępowania karnego z powodu stwierdzenia okoliczności wyłączającej ściganie określonej w art. 17 § 1 k.p.k.

Z kolei oceniając charakter samego postanowienia o niedopuszczalności wydania osoby ściganej, odwołać się należy do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1996 r., I KZP 27/96, zgodnie z którą „Postanowienie sądu apelacyjnego w przedmiocie stwierdzenia prawnej dopuszczalności ekstradycji (art. 533 § 1 zd. 2 k.p.k.) jest prawomocnym orzeczeniem kończącym postępowanie sądowe w rozumieniu art. 463 § 1 k.p.k.” Z uzasadnienia uchwały wynika jednoznacznie, że używając określenia „w przedmiocie stwierdzenia prawnej dopuszczalności ekstradycji” Sąd Najwyższy odnosił je zarówno do orzeczenia stwierdzającego dopuszczalność, jak i stwierdzającego niedopuszczalność wydania. Wprawdzie to stanowisko zostało wyrażone na gruncie przepisów Kodeksu postępowania karnego z 1969 r., ale pozostaje ono aktualne w odniesieniu do oceny takich orzeczeń z perspektywy art. 521 k.p.k. (por. też: postanowienie SN z dnia 8 czerwca 2009 r., IV KK 461/08).

W oparciu o powołaną wcześniej argumentację, postanowienie o niedopuszczalności wydania uznać można za „orzeczenie kończące postępowanie w sprawie”, o którym mowa w art. 626 § 1 k.p.k., albowiem faktycznie przesądza ono o niedopuszczalności prowadzenia postępowania karnego przeciwko osobie ściganej.

Uchwała SN z dnia 9 listopada 2021 r., I KZP 6/21

Standard: 56452 (pełna treść orzeczenia)

Postępowanie ekstradycyjne uregulowane w rozdziale 65 Kodeksu postępowania karnego zawiera trzy stadia. Pierwsze toczy się przed prokuratorem. Etap ten wszczyna wniosek ekstradycyjny państwa obcego o wydanie osoby ściganej w celu przeprowadzenia przeciwko niej postępowania karnego, ewentualnie wykonania orzeczonej kary lub środka zabezpieczającego. Prokurator dokonuje wstępnej kontroli formalnej wniosku ekstradycyjnego, który wszczyna postępowanie quasi-przygotowawcze. W tej fazie przesłuchuje osobę objętą wnioskiem i w miarę potrzeby przeprowadza inne dowody znajdujące się na terenie kraju. Finalnie wnosi sprawę do właściwego sądu, formułując wniosek o wydanie orzeczenia w przedmiocie prawnej dopuszczalności ekstradycji (art. 602 § 2 k.p.k.). 

Fazę postępowania jurysdykcyjnego wszczyna w postępowaniu ekstradycyjnym wskazany wyżej wniosek prokuratora oraz zamieszczony w nim wniosek państwa obcego o wydanie osoby ściganej. Obydwa te wnioski powinny zawierać elementy pisma procesowego, o których mowa w art. 119 k.p.k., zaś wniosek państwa obcego o wydanie powinien nadto spełniać wymogi określone w art. 69 ust. 1 i 2 umowy bilateralnej polsko – białoruskiej z dnia 26 października 1994 r., do której odwołuje się art. 615 § 2 k.p.k. 

Sąd dokonuje formalnej oceny wniosku prokuratora oraz dołączonego do niego wniosku państwa obcego, oraz przeprowadza postępowanie zgodnie z dyspozycją art. 603 § 1, 2 i 4 k.p.k. 

Po wydaniu prawomocnego postanowienia w przedmiocie prawnej dopuszczalności ekstradycji i przekazaniu sprawy Ministrowi Sprawiedliwości następuje trzeci etap postępowania, w którym organ ten po rozstrzygnięciu wniosku zawiadamia o tym właściwy organ państwa obcego, przy czym wydanie nie może nastąpić, jeżeli sąd wydał postanowienie o niedopuszczalności wydania (art. 603 § 3 i 5 k.p.k.).

Postanowienie SN z dnia 5 kwietnia 2017 r., III KO 112/16

Standard: 41089 (pełna treść orzeczenia)