Obrona konieczna a możliwość ucieczki, uniknięcia konfrontacji

Na koniec warto się też odnieść do pojawiającego się w przedmiotowej sprawie tematu możliwości ucieczki przez oskarżonego K. przed atakującymi go mężczyznami. Po pierwsze trzeba mieć na uwadze to, co podnosił oskarżony K. i świadek A. P. (1), że oskarżony K. obawiał się przede wszystkim o bezpieczeństwo A. P. (1) i dlatego to jej kazał uciekać, a sam wziął atak na siebie, aby właśnie zażegnać niebezpieczeństwo wobec swojej dziewczyny. Już ten fakt zupełnie usprawiedliwia zachowanie oskarżonego K. w przedmiotowej sprawie. Ponadto trzeba wyraźnie podkreślić, że judykatura od dawna stoi na stanowisku, iż osoba atakowana ma prawo się bronić, a nie ratować ucieczką. W wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 24 kwietnia 2013 r. w sprawie o sygnaturze II AKa 103/13 wskazano: „osoba napadnięta nie ma obowiązku ani ratowania się ucieczką, ani ukrywania się przed napastnikiem lub znoszenia napaści ograniczającej jej swobodę, lecz ma prawo odpierać zamach wszelkimi dostępnymi środkami, które są konieczne do zmuszenia napastnika do odstąpienia od kontynuowania zamachu.

Taki pogląd jest niemalże jednolicie reprezentowany przez orzecznictwo Sądu Najwyższego, jak i doktrynę (zob. np. wyrok SN z dnia 4 lutego 1972 r., IV KR 337/71, wyrok SN z dnia 19 kwietnia 1982 r., II KR 67/82 oraz wyrok SN z dnia 14 maja 1984 r., II KR 93/84; postanowienie SN z dnia 16 listopada 2009 r., IV KK 105/09)

Warto także na gruncie niniejszej sprawy przytoczyć sentencję wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 1972 r. w sprawie o sygnaturze IV KR 337/71: „Osoba napadnięta nie ma obowiązku ani ratowania się ucieczką, ani ukrywania się przed napastnikiem w zamkniętym pomieszczeniu, ani też znoszenia napaści ograniczającej jego swobodę, lecz ma prawo odpierać zamach wszelkimi dostępnymi środkami, które są konieczne do zmuszenia napastnika do odstąpienia od kontynuowania zamachu. Wprawdzie w obronie koniecznej - w przeciwieństwie do stanu wyższej konieczności - zasada proporcjonalności dóbr nie obowiązuje, jednakże dla odparcia zamachu można stosować tylko takie środki, które w konkretnej sytuacji są konieczne.”, jak też sentencję wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 1982 r. w sprawie o sygnaturze II KR 67/82 „Prawo karne dopuszcza obronę konieczną w sytuacjach, w których istnieje możliwość uniknięcia zamachu. Osoba napadnięta nie ma obowiązku ani ratowania się ucieczką, ani też ukrywania się przed napastnikiem, lecz ma prawo odpierać zamach wszelkimi dostępnymi środkami, które są konieczne dla zmuszenia napastnika od odstąpienia od kontynuowania zamachu. Miarą dopuszczalności obrony koniecznej jest nie tylko jej konieczność, ale także podjęcie takich działań obronnych i użycie takich środków, które nie wykraczają poza granice rzeczywistej potrzeby podyktowanej danymi okolicznościami. Podjęta obrona musi być bowiem współmierna do niebezpieczeństwa zamachu. Proporcjonalność tę oceniać należy na płaszczyźnie zagrożenia dobra atakowanego, istniejącego w momencie jego atakowania przez osobę wykonującą zamach oraz skutków wynikłych z odpierania zamachu.”

Ważny i trafny pogląd prawny zawarł zdaniem Sądu orzekającego w przedmiotowej sprawie Sąd Najwyższy także w postanowieniu z dnia 16 listopada 2009 r. w sprawie IV KK 105/09: „Prawo do obrony koniecznej przysługuje zaatakowanemu zawsze i niezależnie od tego, że np. mógł uniknąć niebezpieczeństwa związanego z zamachem przez ucieczkę, ukrywanie się przed napastnikiem, wezwanie pomocy osób trzecich, czy też poprzez poszukiwanie ochrony u znajdującego się w pobliżu przedstawiciela organów porządku publicznego. Pogląd ten wynika z tego, iż ratio legis obrony koniecznej to nie tylko wzgląd na ochronę zaatakowanego dobra, ale także respektowanie zasady, iż prawo nie powinno ustępować przed bezprawiem. Osoba napadnięta ma prawo odpierać zamach wszelkimi dostępnymi środkami, które są konieczne do zmuszenia napastnika do odstąpienia od kontynuowania zamachu.”

Warto także na gruncie rozważań w przedmiotowej sprawie wskazać na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z 14 maja 1984 r. w sprawie o sygnaturze II KR 93/84: „Przy obronie koniecznej nie obowiązuje zasada subsydiarności i oskarżony nie miał obowiązku śledzenia skutków ataku stosowanego przez pokrzywdzonego, lecz miał prawo podjąć obronę współmierną do niebezpieczeństwa zamachu.”, a także w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie o sygnaturze V KK 266/00: „Pogląd o subsydiarności obrony koniecznej sprzeczny jest z samym brzmieniem przepisu art. 25§1 k.k. Odrzucony został całkowicie zarówno w nauce prawa karnego, jak i w judykaturze (z wyłączeniem jednak sytuacji określonej w art. 2 ust. 2 lit. a Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności). Prawo do obrony koniecznej ma bowiem charakter nie subsydiarny, lecz samoistny.”

Wyrok SR dla Warszawy-Woli z dnia 25 marca 2014 r., V K 314/13

Standard: 6010 (pełna treść orzeczenia)