Obrona konieczna - umyślne godzenie w życie napastnika

Stosownie do treści art. 2 ust. 2 lit. a Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 roku w zw. z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP, gdy odpieranie zamachu polega na umyślnym godzeniu w życie napastnika w ramach zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, samoistny charakter obrony koniecznej doznaje ograniczenia, gdyż w ten sposób można bronić tylko osoby, a więc życia lub zdrowia ludzkiego, przed bezprawnie użytą przemocą, a więc zachowaniem o dość ściśle określonych cechach, jeżeli było to bezwzględnie konieczne.

Wyrok SA w Krakowie z dnia 11 lutego 2015 r., II AKa 247/14

Standard: 24939 (pełna treść orzeczenia)

Nie ma przekroczenia granic obrony koniecznej z powodu wystąpienia poważnego skutku obrony przekraczającego niezbędność powstrzymania ataku. Jednak stosownie do treści art. 2 ust. 2 lit a Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r. w związku z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP, gdy odpieranie zamachu polega na umyślnym godzeniu w życie napastnika w ramach zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, samoistny charakter obrony koniecznej doznaje ograniczenia, gdyż w ten sposób można bronić tylko osoby, a więc życia lub zdrowia ludzkiego, przed bezprawnie użytą przemocą, a więc zachowaniem o dość ściśle określonych cechach, jeżeli było to bezwzględnie konieczne.

W komentarzu pod redakcją prof. Zolla (por. A. Zoll [w:] A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Kraków 2004, Tom I, teza 44 do art. 25 k.k.) wyrażono nawet dalej idący pogląd, wedle którego omawiany przepis konwencyjny nie tylko precyzuje wymóg współmierności sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu, którego stopień ściśle zależy od rodzaju zaatakowanego dobra, a także od tego, czy zachowanie napastnika polegało już na użyciu przemocy, ale w ogóle w sytuacji odpierania zamachu poprzez umyślne (dolus directus lub dolus eventualis) godzenie w życie napastnika, nadaje obronie koniecznej subsydiamy charakter, tzn. uzależnia jej stosowanie od stwierdzenia braku innej, racjonalnej możliwości uniknięcia ataku.

Odmiennego zdania jest jednak prof. L. Gardocki (por. L. Gardocki: Granice obrony koniecznej, Palestra nr 7/8 z 1993 г., s. 59), który wskazuje, iż przyjęcie subsydiamości obrony koniecznej doprowadziłoby do zbyt radykalnego zawężenia zakresu zastosowania tej instytucji. Przypadki, w których zaatakowany obiektywnie nie mógł uniknąć zagrożenia poprzez ucieczkę, nie należą bowiem do szczególnie częstych, a w każdym razie na pewno nie można uznać ich za regułę. Poza tym, gramatyczna wykładnia omawianej regulacji konwencyjnej wcale nie prowadzi do jednoznacznego wniosku, że użyte w niej sformułowanie mówiące o bezwzględnej konieczności użycia siły w celu obrony jest równoznaczne z zakazem stosowania obrony polegającej na umyślnym godzeniu w życie napastnika w wypadku, gdy istniała możliwość ucieczki.

Wyrok SA w Krakowie z dnia 22 listopada 2011 r. II AKa 199/11

Standard: 6007 (pełna treść orzeczenia)