Ustanowienie służebności przesyłu
Ustanowienie służebności przesyłu; wynagrodzenie (art. 305[2] k.c.)
Na podstawie art. 305[1] k.c. in fine podmiotem, na rzecz którego może być ustanowiona służebność przesyłu, jest wyłącznie przedsiębiorca, a więc osoba fizyczna, osoba prawna i podmiot ustawowy, o którym mowa w art. 33[1] § 1 k.c., prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Przedmiotem działalności takiego przedsiębiorcy powinna być działalność związana z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych (przedsiębiorca przesyłowy), który zajmuje się działalnością z wykorzystaniem określonych w art. 49 k.c. urządzeń (zob. G. Bieniek, Urządzenia przesyłowe. Problematyka prawna, Warszawa 2009, s. 11; B. Rakoczy, Służebność przesyłu w praktyce, Warszawa 2009, s. 16; por. uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Sejm RP VI kadencji, druk sejmowy nr 81).
Podmiotem, który może ustanowić służebność przesyłu jest właściciel (użytkownik wieczysty) nieruchomości, na której urządzenia przesyłowe są lub mają być posadowione (nieruchomości obciążonej). Przy czym bez znaczenia jest jego status prawny, może to być osoba fizyczna, prawna, podmiot ustawowy, o którym mowa w art. 33[1] k.c., ponieważ ustawa nie wprowadza w tym względzie żadnych ograniczeń. Podmiot uprawniony do ustanowienia służebności przesyłu może posiadać status przedsiębiorcy, ale oczywiście nie jest to konieczne. Istotne jest natomiast, by podmiot uprawniony do ustanowienia omawianej służebności był właścicielem (użytkownikiem wiecznym) nieruchomości, na której są lub mają być posadowione urządzenia wymienione w art. 49 § 1 k.c.
Umowa o ustanowienie służebności przesyłu, zgodnie z art. 305[1] k.c., może być ustanowiona odpłatnie, jak i nieodpłatnie (zob. uzasadnienie do projektu zmiany ustawy – Kodeks cywilny, druk nr 81 Sejmu RP VI kadencji, pkt 4; M. Olczyk, Komentarz do art. 305[1] k.c., Lex/el. 2008 (pkt 3); K.A. Dadańska, Komentarz do art. 305 1 k.c., Lex/el. 2012 (pkt 12); B. Bieniek, W sprawie podmiotowych praw rzeczowych w nowym kodeksie cywilnym, Rejent 2008, nr 2, str. 43; G. Bieniek Urządzenia przesyłowe. Problematyka prawna, Warszawa 2008, str. 58). Wynika to z faktu, że powołany przepis kwestii tej nie przesądza, a nawet nie czyni z niej essentialia negotii.
Z treści art. 245 § 2 k.c. wynika, że wymóg aktu notarialnego dotyczy tylko samego oświadczenia woli właściciela, który dane ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości ustanawia, natomiast oświadczenie woli drugiej strony może być złożone w formie dowolnej, także w sposób dorozumiany (art. 60 k.c.). Ratio legis komentowanej regulacji jest uchronienie właściciela nieruchomości przed nieprzemyślanymi decyzjami (zob. J. Szachułowicz (w:) K. Pietrzykowski (red.), Komentarz, t. I, 2008, s. 775). Zatem w formie aktu notarialnego, zastrzeżonej przez art. 245 § 2 zd. 2 k.c., powinno być złożone nie tylko samo oświadczenie o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości, ale także oświadczenie o zobowiązaniu się do ustanowienia tego prawa na nieruchomości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 30/00).
Ponieważ niezachowanie formy aktu notarialnego dla oświadczenia właściciela nieruchomości o ustanowieniu służebności powoduje nieważność umowy (art. 73 § 2 k.c.), to nie budzi wątpliwości, że do ustanowienia służebności dochodzi dopiero w dacie sporządzenia aktu notarialnego.
Wyrok NSA z dnia 3 czerwca 2016 r., II FSK 1209/14
Standard: 87070 (pełna treść orzeczenia)
Jak wskazuje K. A. Dadańska (Komentarz do art. 3051 K.c., w: Kodeks cywilny. Komentarz, Tom II. Własność i inne prawa rzeczowe, Kidyba A. (red.), Dadańska K.A., Filipiak T.A.,), ustanowienie służebności przesyłu następuje na podstawie:
- umowy,
- orzeczenia sądu lub
- decyzji administracyjnej.
Możliwe jest również jej zasiedzenie. Jeżeli służebność przesyłu jest ustanawiana na podstawie umowy między właścicielem (użytkownikiem wieczystym) nieruchomości a przedsiębiorcą, wówczas oświadczenie woli właściciela nieruchomości powinno być złożone w formie aktu notarialnego (art. 245 § 2 K.c.), natomiast oświadczenie woli przedsiębiorcy może być złożone w dowolnej formie (art. 60 K.c.).
Jak wskazał SN w wyroku z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 30/00, także oświadczenie właściciela nieruchomości o zobowiązaniu się do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości, a więc także służebności przesyłu, powinno być złożone w formie aktu notarialnego.
Służebność przesyłu jest ograniczonym prawem rzeczowym na nieruchomości (art. 244 k.c.), do ustanowienia którego stosuje się przepisy dotyczące przeniesienia własności, z zastrzeżeniem, że forma aktu notarialnego potrzebna jest tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia (art. 245 § 2 k.c. w związku z art. 158 k.c.). Ratio legis takiej regulacji jest uchronienie właściciela nieruchomości przed nieprzemyślanymi decyzjami (zob. J. Szachułowicz (w:) K. Pietrzykowski (red.), Komentarz, t. I, 2008, s. 775).
Specyfika instytucji prawnej, jaką są ograniczone prawa rzeczowe sprawia jedynie, że dla ważności takiej umowy (jeśli do jej ustanowienia dochodzi w drodze umowy), a w efekcie dla skutecznego ustanowienia służebności konieczne jest złożenie przez właściciela nieruchomości oświadczenia w formie aktu notarialnego. Wbrew wrażeniu, jakie można odnieść, czynność o jakiej wyżej mowa nie ma charakteru jednostronnej czynności prawnej, w rzeczywistości bowiem dochodzi tu do uzgodnienia woli stron, przy zwolnieniu drugiej, w tym przypadku przedsiębiorcy przesyłowego, od składania oświadczenia woli w formie aktu notarialnego. To z kolei determinuje dalsze skutki prawne takiej czynności, w tym prawnopodatkowe.
Ponieważ niezachowanie formy aktu notarialnego dla oświadczenia właściciela nieruchomości o ustanowieniu służebności powoduje nieważność umowy (art. 73 § 2 K.c.), to nie budzi wątpliwości w ocenie Sądu, że do ustanowienia służebności dochodzi dopiero w dacie sporządzenia aktu notarialnego. Z tą datą zatem powstaje obowiązek podatkowy w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych i to notariusz zobowiązany jest pobrać ten podatek przy sporządzaniu aktu notarialnego, Spółka/przedsiębiorca przesyłowy w takiej sytuacji nie jest zobowiązany do składania deklaracji PCC.
Wyrok WSA z dnia 23 grudnia 2013 r., I SA/Bk 496/13
Standard: 87066 (pełna treść orzeczenia)