Podatek od ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności (art. 1 ust. pkt 1 lit i); art. 6 ust. 1 pkt 6; art. 7 ust. 1 pkt 3 u.p.c.c.)

Służebność przesyłu jest ona ciężarem, który bez wątpienia obciąża nabytą nieruchomość, jednak zgodnie z art. 6 ust. 2 in fine u.p.c.c., ciężar ten nie podlega odliczeniu przy określaniu wartości rynkowej przedmiotu czynności cywilnoprawnej. 

Czynnikami modyfikującymi cenę rynkową, służącą do określenia wartości rynkowej zbywanej rzeczy, są czynniki przynależące do stanu faktycznego, a nie stanu prawnego zbywanej rzeczy; stąd w przypadku zbycia nieruchomości brak jest podstaw do przyjęcia, że czynnikiem modyfikującym cenę rynkową może być element stanu prawnego nieruchomości, jakim jest hipoteka (ograniczone prawo rzeczowe). Fakt ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie wchodzi w zakres pojęcia stanu przedmiotu czynności cywilnoprawnej, o jakim mowa w art. 6 ust. 2 u.p.c.c.

Okoliczności o charakterze prawnym w postaci obciążenia nieruchomości hipoteką, choć mogą mieć wpływ na umówioną i zapłaconą w określonym stosunku cywilnoprawnym cenę, to nie decydują o wartości rynkowej. Prawodawca odróżnia bowiem terminy: cena sprzedaży i wartość rynkowa rzeczy, o czym świadczy art. 6 ust. 1 pkt 1 u.p.c.c. Tym samym ustanowienie hipoteki nie ma wpływu na stan rzeczy, zasadnie rozumiany jako właściwości rzeczy tworzące jej przedmiotową użyteczność i przeznaczenie.

Przywołane w art. 6 ust. 2 u.p.c.c. uwzględnienie stanu rzeczy powiązane jest ze stopniem zużycia rzeczy, co uzasadnia wniosek, że oba terminy odsyłają do przedmiotowych właściwości rzeczy, nie zaś do związanych z nią tyko przejściowo incydentalnych zdarzeń o charakterze prawnym" (zob. S. Bogucki, K. Winiarski, art. 6 [w:] A. Wacławczyk, S. Bogucki, K. Winiarski, Podatek od czynności cywilnoprawnych. Komentarz, Warszawa 2021). Podobne stanowisko odnoszące się nie tylko do hipoteki, ale także innych prawnych ciężarów (np. dożywocia) prezentowane jest w orzecznictwie sądowoadministracyjnym, częściowo przywoływanym już w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. (zob. np. wyroki NSA: z 20 kwietnia 2012 r., II FSK 2109/10; z 11 grudnia 2012 r., II FSK 832/11; z 22 marca 2013 r., II FSK 1551/11; z 13 lutego 2015 r., II FSK 3/13). Naczelny Sąd Administracyjny nie znajduje podstaw, aby odmiennie traktować służebność przesyłu

Wyrok NSA z dnia 8 grudnia 2022 r., III FSK 1380/21

Standard: 87077 (pełna treść orzeczenia)

Wobec tego, że obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych z tytułu umownego ustanowienia służebności przesyłu (art. 1 ust. 1 pkt 1 lit i, art. 3 ust. 1 pkt 1, art. 4 pkt 6 i art. 6 pkt 6 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649 ze zm.) ciąży na nabywającym prawo służebności (przedsiębiorcy przesyłowym), to nie można uzależniać sporządzenia aktu notarialnego zawierającego oświadczenie właściciela nieruchomości, który to prawo ustanawia od zapłaty przez niego podatku. W takiej sytuacji zgodnie z art. 10 ust. 1 tej ustawy obowiązek złożenia deklaracji podatkowej oraz zapłaty wykazanego w niej podatku obciąża przedsiębiorcę przesyłowego.

Należy odróżnić sytuację, w której w jednym akcie notarialnym zawierana jest odpłatna umowa służebności przesyłu oraz oświadczenie właściciela, który to prawo ustanawia od sytuacji, w której sama umowa zawierana jest w formie pisemnej, a wyłącznie oświadczenie właściciela składane jest w wymaganej formie aktu notarialnego. W pierwszym przypadku notariusz pełniąc funkcje płatnika na podstawie art. 10 ust. 2 i 3 u.p.c.c. zobowiązany będzie do obliczenia i pobrania podatku od czynności cywilnoprawnej odpłatnej służebności przesyłu. W takiej sytuacji przedsiębiorca przesyłowy, na którym ciąży obowiązek w tym podatku, zwolniony zostanie z obowiązku samodzielnego jego rozliczenia (art. 10 ust. 1 u.p.c.c.). Natomiast w drugim przypadku, skoro od składającego oświadczenie właściciela nie można żądać zapłaty podatku, obowiązek jego zapłaty obciąża przedsiębiorcę i może zostać wykonany zgodnie z art. 10 ust. 1 u.p.c.c. Również jednak w tym wypadku, stosownie do art. 3 ust. 1 pkt 1 u.p.c.c., obowiązek podatkowy powstanie z chwilą złożenia przez właściciela oświadczenia z zachowaniem formy aktu notarialnego.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. i u.p.c.c. ustanowienie odpłatnej służebności opodatkowane zostało podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Służebności stanowią ograniczone prawa rzeczowe. Służebności gruntowe (uregulowane w art. 285-295 k.c.) polegają na ograniczeniu uprawnień jednego właściciela nieruchomości na rzecz właściciela innej nieruchomości, przysługują każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej przeciwko każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości obciążonej. Natomiast w wypadku służebności osobistych (uregulowanych w art. 296-305 k.c.) obciążenie dotyczy każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej na rzecz określonej osoby fizycznej.

Wyrok NSA z dnia 3 czerwca 2016 r., II FSK 1209/14

Standard: 87075 (pełna treść orzeczenia)