Uprzednie uchylenie lub zmiana decyzji, na podstawie której świadczenie zostało przyznane jako warunek wydania decyzji o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia

Warunkiem wydania decyzji o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia jest uprzednie uchylenie lub zmiana decyzji, na podstawie której to świadczenie (np. zasiłek stały) zostało przyznane. Uznanie świadczenia za nienależne i nałożenie obowiązku jego zwrotu, bez uprzedniego wzruszenia decyzji przyznającej to świadczenie, prowadziłoby do sytuacji, w której w obrocie prawnym pozostawałyby dwie sprzeczne ze sobą decyzje administracyjne, jedna przyznająca świadczenie oraz druga nakładająca obowiązek jego zwrotu (zob. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 7 sierpnia 2013 r., IV SA/Po 489/13).

Pogląd ten ma uzasadnienie w piśmiennictwie stwierdzającym, że procedowanie w sprawach świadczenia nienależnie pobranego powinno być co do zasady dwuetapowe. W pierwszej kolejności należy zweryfikować decyzję przyznającą świadczenie, które okazało się nienależne, w drugiej – określić zasady jego zwrotu. Warunkiem wydania decyzji o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia jest uprzednie uchylenie lub zmiana decyzji, na podstawie której to świadczenie zostało przyznane. Dopóki decyzja taka nie jest ostateczna, brak jest podstaw do przyjęcia, że pobrane świadczenie na podstawie decyzji je przyznającej jest świadczeniem nienależnym. Uznanie świadczenia za nienależnie pobrane i nałożenie obowiązku jego zwrotu bez uprzedniego wzruszenia decyzji przyznającej to świadczenie prowadziłoby do sytuacji, w której w obrocie prawnym pozostawałyby dwie sprzeczne ze sobą decyzje administracyjne: jedna przyznająca świadczenie oraz druga nakładająca obowiązek jego zwrotu (zob. I. Sierpowska [w:] Pomoc społeczna. Komentarz, wyd. VI, LEX/el. 2021, art. 98 i powołane tam orzecznictwo).

Podobnie rzecz ujmuje Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 23 sierpnia 2018 r., I OSK 539/18 stwierdzając, że postępowanie w przedmiocie ustalenia nienależnie pobranego świadczenia jest postępowaniem związanym z postępowaniem w przedmiocie przyznania świadczenia z pomocy społecznej, w tym sensie, że jest konsekwencją uznania, że wypłacone świadczenie zostało nienależnie pobrane. Badaniu w postępowaniu związanym z ustaleniem czy wypłacone świadczenie było świadczeniem nienależnie pobranym, w rozumieniu art. 6 pkt 16 u.p.s., podlega fakt wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji przyznającej świadczenie z pomocy społecznej, jego wypłaty, wysokości oraz dowody pozwalające na uznanie bądź nie, że strona postępowania poinformowania była o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje uznanie świadczenia za nienależnie pobrane.

Wyrok NSA z dnia 28 lutego 2024 r., I OSK 882/22

Standard: 85549 (pełna treść orzeczenia)