Zasada odpłatności pobytu w domu pomocy społecznej

Zgodnie z treścią art. 59 ust. 1 u.p.s. decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej i decyzję ustalającą opłatę mieszkańca domu za jego pobyt w domu pomocy społecznej wydaje organ gminy właściwej dla tej osoby w dniu jej kierowania do domu pomocy społecznej. Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca, z zastrzeżeniem ust. 3. Średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca w domu pomocy społecznej o zasięgu gminnym - ustala wójt (burmistrz, prezydent miasta) i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku (art. 60 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 u.p.s.).

Jak stanowi zaś art. 61 ust. 1 u.p.s. obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności: pkt 1 - mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, pkt 2 - małżonek, zstępni przed wstępnymi, pkt 3 - gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej, przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Stosownie zaś do art. 61 ust. 2 u.p.s. opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:

1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi - zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2:

a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,

b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;

3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.

Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej mogą wnosić osoby niewymienione w ust. 2 (art. 61 ust. 2a u.p.s.). W przypadku, o którym mowa w ust. 2a, gmina wnosi opłatę w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2 oraz ust. 2a (art. 61 ust. 2b u.p.s.). W przypadku, o którym mowa w ust. 2a, art. 103 ust. 2 stosuje się odpowiednio (art. 61 ust. 2c u.p.s.).

Wyrok WSA z dnia 5 grudnia 2023 r., II SA/Ol 672/23

Standard: 86250 (pełna treść orzeczenia)

Pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej jest odpłatny. Ustawodawca precyzyjnie określił zarówno katalog podmiotów, na których spoczywa obowiązek ponoszenia opłat, tryb ustalania opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej oraz sposób, w jaki należy ustalić wysokość rozważanej opłaty. Niespornym jest wobec tego, że obowiązek odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej obciąża w pierwszej kolejności mieszkańca domu, a dopiero wówczas, gdy wnoszona przezeń opłata nie pokrywa w pełni średniego miesięcznego kosztu jego utrzymania (pobytu) w domu pomocy społecznej, małżonka, zstępnych przed wstępnymi, gminę, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. W stosunku do podmiotów wymienionych w art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s. w zw. z art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s., czyli małżonka, zstępnych, wstępnych organ w pierwszej kolejności winien dążyć do ustalenia opłaty za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej w drodze umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2 u.p.s. Dopiero w przypadku, gdy osoby zobowiązane odmówią zawarcia umowy przewidzianej w art. 103 ust. 2 u.p.s., organ powinien uruchomić decyzyjny tryb ustalenia odpłatności za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej.

W przypadku trybu administracyjnego (decyzyjnego) ustawodawca rozróżnił dwie sytuacje. Pierwsza została przewidziana w art. 61 ust. 2d u.p.s., gdy osoby zobowiązane odmawiają zawarcia umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2 u.p.s., aczkolwiek godzą się na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego. Wówczas wysokość ich opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej ustala się z uwzględnieniem ograniczeń, o których mowa w art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s. i art. 103 ust. 2 u.p.s. Druga sytuacja, uregulowana została w art. 61 ust. 2e u.p.s. i ma miejsce w przypadku, gdy zobowiązany odmawia zawarcia umowy w rozumieniu art. 103 ust. 2 u.p.s., a także odmawia przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego. W takim przypadku wysokość opłaty ustalanej w drodze decyzji obciążającej zobowiązanego winna odpowiadać różnicy między średnim miesięcznym kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatą wnoszoną przez mieszkańca domu i opłatami wnoszonymi przez inne osoby zobowiązane, o których mowa w art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s. W tym jednak wypadku przy ustalaniu opłaty kluczowe znaczenie będzie miało kryterium dochodowe, jako że w pierwszym z omawianych przypadków, czyli wówczas, gdy osoba zobowiązana odmówiła zawarcia umowy choć wyraziła zgodę na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, organ powinien uwzględnić nie tylko kryterium dochodowe, o którym mowa w art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s., ale także możliwości osoby zobowiązanej. Pod pojęciem "możliwości osoby zobowiązanej" rozumieć należy sytuację osobistą, zdrowotną, rodzinną i majątkową zobowiązanego, która może rzutować na ocenę jego zdolności do ponoszenia obciążeń finansowych związanych z pobytem członka rodziny w domu pomocy społecznej. Interpretację pojęcia "możliwości osoby zobowiązanej" ustawodawca pozostawia organowi, co oznacza, że w rezultacie to do organu należy ocena "możliwości" ponoszenia opłaty przez zobowiązanego, która to ocena powinna być poczyniona zgodnie z zasadami wynikającymi z kodeksu postępowania administracyjnego (vide: wyrok NSA z 20 lipca 2023 r., I OSK 1620/22.

Wyrok WSA z dnia 5 grudnia 2023 r., II SA/Ol 672/23

Standard: 86253 (pełna treść orzeczenia)