Jedna decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranych świadczeń i jedna sprawa administracyjna (art. 23 ust. 2 i 4 u.p.o.u.a.)

Ustawą z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1302), która weszła w życie 18 września 2015 r., dokonano nowelizacji art. 23 ust. 2 i 4 u.p.o.u.a. poprzez wyraźne wskazanie, że w razie stwierdzenia nienależnego pobrania świadczeń z funduszu alimentacyjnego organ wydaje jedną decyzję o ustaleniu nienależnie pobranych świadczeń oraz o zobowiązaniu do ich zwrotu. W rezultacie, przesądzono, że od dnia 18 września 2015 r. wskazane wyżej kwestie stanowią jedną sprawę administracyjną w przedmiocie ustalenia i zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, którą organy mają obowiązek rozstrzygać w drodze jednej decyzji (por. wyrok NSA z 15 stycznia 2020 r. I OSK 1405/18).

Wyrok NSA z dnia 14 listopada 2024 r., I OSK 2860/23

Standard: 84533 (pełna treść orzeczenia)

Art. 23 ust. 1 u.p.o.u.a. nie stoi na przeszkodzie, by organ w jednej decyzji mógł stwierdzić, że świadczenie pobrane z funduszu alimentacyjnego jest świadczeniem nienależnie pobranym, a zarazem zobowiązać stronę do zwrotu tegoż nienależnie pobranego świadczenia. Co więcej, odmienna wykładnia stałaby w sprzeczności z rezultatami wykładni językowej, systemowej i celowościowej.

Należy zwrócić uwagę, że w art. 23 ust. 2 i 4 u.p.o.u.a. , znowelizowanym na mocy art. 1 pkt 3 lit. a) i b) ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1302, dalej ustawa nowelizująca z 2015 r.), mowa jest o decyzji (liczba pojedyncza) "o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranych świadczeń". Ustawodawca posłużył się przy tym spójnikiem "i", który to spójnik należy rozumieć jako funktor nazwotwórczy w znaczeniu koniunkcyjnym (o wadze spójników w interpretacji przepisów prawa - uchwała SN z 10.3.2016 r. III CZP 1/16).

Zagadnienie orzeczenia w ramach jednej decyzji w przedmiocie ustalenia pobranego świadczenia za nienależne i zobowiązania do jego zwrotu, występuje również na gruncie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2019 r., poz. 1507 ze zm.) i ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r., poz. 111 ze zm.). W obu przypadkach Naczelny Sąd Administracyjny opowiedział się za możliwością wydania jednej decyzji, obejmującej zarazem ustalenie, że świadczenie zostało nienależnie pobrane i zobowiązanie do jego zwrotu. Ustawodawca dąży w ostatnich latach do ujednolicenia praktyki zwrotu świadczeń nienależnie pobranych w różnych dziedzinach życia społecznego i dlatego znowelizował uregulowania dotyczące procedury ściągania tych należności (wyroki NSA z: 20.9.2018 r. I OSK 824/18; 12.6.2019 r. I OSK 2188/17; 28.4.2020 r.: I OSK 4/20, I OSK 5/20, I OSK 6/20, I OSK 7/20).

Powyższa wykładnia przyczynia się do uproszczenia procedur ściągania nienależnie pobranych świadczeń i wpływa na szybkość postępowań w tym przedmiocie, co jest w interesie zarówno organów administracji, jak i stron postępowania. Strona nie traci przy tym prawa do odwołania się od decyzji I instancji, a następnie zaskarżenia decyzji II instancji do sądu administracyjnego, które to odwołanie i skarga może dotyczyć każdego z elementów decyzji (a więc zarówno stwierdzenia świadczenia za nienależnie pobrane jak i zobowiązania do jego zwrotu).

Wyrok NSA z dnia 28 maja 2020 r., I OSK 326/19

Standard: 84624 (pełna treść orzeczenia)