Wyrok z dnia 2020-05-28 sygn. I OSK 326/19

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Aleksandra Łaskarzewska Sędziowie Sędzia NSA Maciej Dybowski (spr.) Sędzia del. WSA Ewa Kręcichwost-Durchowska po rozpoznaniu w dniu 28 maja 2020 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej M.K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 16 października 2018 r. sygn. akt II SA/Rz 796/18 w sprawie ze skargi M.K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] kwietnia 2018 r. nr [...] w przedmiocie stwierdzenia, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego są nienależnie pobranymi i zobowiązania do ich zwrotu oddala skargę kasacyjną

Wyrokiem z dnia 16 października 2018 r. sygn. akt II SA/Rz 796/18 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie oddalił skargę M.K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] kwietnia 2018 r. nr [...] w przedmiocie stwierdzenia, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego są nienależnie pobranymi i zobowiązania do ich zwrotu.

Wyrok ów zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym:

Decyzją z dnia [...] czerwca 2017 r. nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] utrzymało w mocy decyzję Burmistrza [...] z dnia [...] maja 2017 r. nr [...], uznającą za nienależnie pobrane świadczenia z funduszu alimentacyjnego i zobowiązującą M.K. (dalej skarżąca) do ich zwrotu.

Obie wskazane wyżej decyzje zostały uchylone [prawomocnym] wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 8 listopada 2017 r. sygn. akt II SA/Rz 1023/17 (dalej wyrok II SA/Rz 1023/17), z powodu braku precyzyjnego ustalenia i wykazania dochodów rodziny w objętym tymi rozstrzygnięciami okresie.

Decyzją z dnia [...] lutego 2018 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] lutego 2018 r.) Burmistrz [...] (dalej Burmistrz), na podstawie art. 2 pkt 4, 5, 5a, 7, 9, 10, 11, 12, 23, 24 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom upoważnionym do alimentów (Dz.U. z 2017 r., poz. 489 [, ze zm.]), rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie sposobu i trybu postępowania, sposobu i trybu ustalania dochodu oraz wzoru wniosku, zaświadczenia i oświadczeń o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego (Dz. U. z 2015 r., poz. 2229), art. 104 i 107 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z "2016 r., poz. 23" [winno być "2017 r., poz. 1257"] ze zm.) ponownie stwierdził, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego pobrane od 1 czerwca 2015 r. do 30 września 2015 r. na podstawie decyzji własnej z [...] października 2014 r. nr [...] w wysokości 2.400,00 zł są świadczeniami nienależnie pobranymi i zobowiązał M.K. do ich zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

W uzasadnieniu Burmistrz podał, że 2 marca 2015 r. skarżąca wniosła o świadczenia rodzinne w związku z urodzeniem [...] lutego 2015 r. swojego trzeciego dziecka – M.P. W tym wniosku - wśród członków rodziny - wpisała J.P., który od 1 kwietnia 2015 r. do 31 października 2015 r. przebywał w Norwegii i w tym okresie był tam zatrudniony, osiągając wynagrodzenie w wysokości 18.800 koron norweskich. Do oświadczenia J.P. załączył dokument od pracodawcy, z tłumaczenia którego wynika, że w maju 2015 r. otrzymał wynagrodzenie w kwocie 18.180,00 koron norweskich. Po przeliczeniu na złote polskie wg kursu NBP na dzień 29 maja 2015 r., dochód J.P. wyniósł 8.820,94 zł, a po doliczeniu ww. dochodu do dochodu skarżącej, dochód rodziny wniósł 10.993,49 zł. Tym samym miesięczny dochód na osobę w rodzinie wyniósł 2.198,70 zł i przekracza kryterium dochodowe uprawniające do pobierania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, które wynosi 725,00 zł na osobę w rodzinie.

Odwołanie od decyzji z [...] lutego 2018 r. wniosła skarżąca podnosząc, że w realiach opisywanej sprawy brak było podstaw do zaliczenia J.P. - ojca najmłodszego dziecka skarżącej, do jej rodziny, bo nie prowadzą wspólnie gospodarstwa domowego, jak również nie wychowują wspólnie dziecka.

Decyzją z dnia [...] kwietnia 2018 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] kwietnia 2018 r.) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...], na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 kpa (Dz. U. z 2017 r., poz. 1257 [ze zm.]) i art. 27 ust. 7 pkt 1, 2 i 3 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów [Dz. U. z 2018 r., poz. 554, dalej upal], utrzymało decyzję z [...] lutego 2018 r. w mocy.

Zdaniem Kolegium, organ I instancji właściwie ustalił skład rodziny i jej dochód, określił nienależnie pobrane świadczenie, jak również dokonał szczegółowego obliczenia dochodu wnioskodawczyni za rok 2013, stosując się do zaleceń Sądu. Skarżąca mimo pouczeń zawartych w decyzjach, nie poinformowała o żadnych zmianach w liczbie członków rodziny, uzyskania lub utraty dochodu lub innych zmianach mających wpływ na prawo do świadczeń. W ocenie Kolegium odwołująca się błędnie przyjmuje, że elementem stanu faktycznego określonego w definicji rodziny zawartej w art. 2 pkt 12 upal jest pozostawanie wymienionych w nim osób we wspólnym gospodarstwie domowym lub wspólności majątkowej, względnie istnienie między nimi obowiązku alimentacyjnego, gdyż przepis ten takich przesłanek nie zawiera. Przyjęta definicja nie bazuje wyłącznie na kryteriach pokrewieństwa lub obowiązku alimentacyjnego. Tym samym, skoro ojciec dziecka odwołującej się nie jest zobowiązany tytułem wykonawczym do jej alimentowania, to wchodzi w skład jej rodziny w rozumieniu art. 2 pkt 12 upal.

Skargę na decyzję z [...] kwietnia 2018 r. wywiodła M.K. Wniosła w niej o: zmianę decyzji organów obu instancji przez uznanie, że J.P. nie wchodzi w skład jej rodziny, w związku z czym dochody jej rodziny w przedmiotowym okresie nie przekraczały kryterium dochodowego uprawniającego do uzyskania świadczenia z funduszu alimentacyjnego; zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Skarżąca zarzuciła naruszenie: przepisów postępowania - art. 6 w zw. z art. 7 kpa przez wydanie decyzji z pominięciem istotnych elementów stanu faktycznego i dokonanie nieprawidłowego ustalenia osób wchodzących w skład rodziny skarżącej, tj. ustalenie, że J.P. wchodzi w skład jej rodziny, w związku z czym uzyskiwane przez niego dochody należy doliczyć do dochodów rodziny skarżącej, co skutkowało przyjęciem, że dochody jej rodziny przekraczają próg dochodowy uprawniający do przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego, podczas gdy J.P. nie może być uznany za członka rodziny skarżącej, bo nie spełnia ustawowych przesłanek warunkujących przyznanie mu tego statusu, co organ całkowicie pominął w zaskarżonej decyzji; prawa materialnego - art. 2 pkt 5, 7 w zw. z art. 2 pkt 12 upal przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przez błędne uznanie, że J.P. należy uznać za członka rodziny skarżącej, podczas gdy nie jest on ani rodzicem osoby uprawnionej, ani małżonkiem rodzica osoby uprawnionej, ani osobą, z którą rodzic osoby uprawnionej wychowuje wspólne dziecko, w związku z czym nie wchodzi w skład rodziny skarżącej na podstawie art. 2 pkt 12 upal, co winno skutkować uznaniem, że jego dochody nie są zaliczane do dochodów rodziny skarżącej na podstawie art. 2 pkt 5 upal i związku z tym - że świadczenie z funduszu alimentacyjnego pobrane przez skarżącą od 1 czerwca 2015 r. do 30 września 2015 r. nie jest świadczeniem nienależnie pobranym i nie ulega zwrotowi; organ w wydanej decyzji nie uwzględnił braku przesłanki złej wiary skarżącej, która to przesłanka warunkuje możliwość uznania świadczenia za nienależnie pobrane.

W odpowiedzi na skargę Kolegium wniosło o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zajęte w kwestionowanej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie wyrokiem II SA/Rz 796/18 na podstawie art. 151 ppsa skargę oddalił.

Sąd I instancji podniósł, że ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie organy, których działanie... było przedmiotem zaskarżenia, a także sądy, chyba że przepisy prawa uległy zmianie (art. 153 ppsa). Przepis ten miał decydujące znaczenie przy ocenie zgłoszonych w skardze zarzutów. Skupiały się one na próbie podważenia okoliczności przesądzonych w wyroku II SA/Rz 1023/17. Z art. 153 ppsa wynika, że - co do zasady - także sąd orzekający w niniejszej sprawie, kontrolujący decyzje, wydane w sprawie administracyjnej po ww. wyroku, nie był władny do podważenia stanowiska w nim zajętego, czy odmiennej oceny tych samych okoliczności faktycznych. W kontrolowanej sprawie nie zmieniły się przepisy prawa materialnego, w oparciu o które wydano decyzje. Braki w ustalonym wówczas stanie faktycznym sprawy, które były podstawą uchylenia decyzji organów obydwu instancji wyrokiem II SA/Rz 1023/17 dotyczyły jedynie kwestii wysokości wynagrodzenia J.P., w szczególności, czy kwota 18.800 koron norweskich wynagrodzenia za miesiąc dotyczy wynagrodzenia osiągniętego za maj 2015 r., braku wierzytelnych tłumaczeń dokumentu odnoszącego się do uzyskanej płacy sporządzonego w języku obcym, braku odniesienia konkretnych wartości przyjętych do obliczeń do materiału dowodowego.

W wyroku II SA/Rz 1023/17 WSA wskazał, że skarżąca występując z wnioskiem o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego, przy składaniu oświadczeń służących ustaleniu prawa do tych świadczeń była pouczona o treści art. 2 pkt 7 upal; została zapoznana z obowiązkiem poinformowania organu o wszelkich zmianach mających wpływ na pobieranie tych świadczeń. Podpisała z datą "15 X 2014" zamieszczone w formularzu z oświadczeniami pouczenie: "W przypadku zmiany liczby członków rodziny, umieszczenia osoby uprawnionej w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w pieczy zastępczej, lub zawarcia przez osobę uprawnioną związku małżeńskiego oraz innych zmian mających wpływ na prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, zwłaszcza uzyskania dochodu, uchylenia obowiązku alimentacyjnego lub zmiany wysokości zasądzonych alimentów oraz otrzymania alimentów w okresie pobierania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, osoba uprawniona zobowiązana jest niezwłocznie powiadomić o tych zmianach organ właściwy wierzyciela. Niepoinformowanie organu właściwego prowadzącego postępowanie w sprawie świadczeń z funduszu alimentacyjnego o zmianach, o których mowa powyżej skutkować może powstaniem nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, a w konsekwencji koniecznością ich zwrotu".

Sąd zajął stanowcze stanowisko, że w tych okolicznościach nie można przyjąć, że skarżąca nie była świadoma, że podjęcie pracy w Norwegii przez jej partnera, z którym wraz z dziećmi prowadzi wspólne gospodarstwo domowe, nie ma wpływu na sytuację materialną rodziny. Sytuacja ta wiązała się z obliczeniem dochodu na potrzeby świadczeń uzyskiwanych ze środków publicznych, w tym rodzinnych czy świadczeń pobieranych z funduszu alimentacyjnego.

Sąd zaznaczył wprost, że słusznie wskazał organ I instancji, że fakt czasowego pobytu w Norwegii w związku z wykonywaną pracą nie uzasadnia przyjęcia, że J.P. i skarżąca nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego. Wobec powyższego także aktualnie Sąd nie mógł uwzględnić zarzutu błędnej interpretacji art. 2 pkt 12 upal.

Jak zasadnie zaznaczył organ II instancji, kwestia pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym w myśl ww. przepisu nie ma znaczenia.

W wyroku II SA/Rz 1023/17 Sąd bardzo obszernie odniósł się do kwestii zaliczenia J.P. do rodziny skarżącej. Wskazał, że definicja rodziny stworzona przez ustawodawcę na potrzeby ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów zawarta jest w art. 2 pkt 12 upal.

W ocenie Sądu orzekającego wyrokiem II SA/Rz 1023/17 nie ulegało wątpliwości, że J.P., ojciec dziecka skarżącej – M.P., wychowujący wraz z nią to dziecko, a także dzieci skarżącej – S. i T. K., mieści się w ustawowej definicji "rodziny" skarżącej, choć czasowo przebywa za granicą. Według Sądu fakt ten potwierdzały oświadczenia skarżącej złożone 2 marca 2015 r. na potrzeby ustalenia prawa do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku oraz zapomogi z tytułu urodzenia dziecka, które skarżąca złożyła będąc świadoma odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych oświadczeń.

Uzupełnienie niezbędnych ustaleń stanu faktycznego dokonane po wyroku II SA/Rz 1023/17 związane było wyłącznie z okolicznościami wskazanymi przez Sąd w uzasadnieniu wyroku. W pozostałych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy kwestiach organy oparły się na wcześniej zebranym materiale dowodowym i ustaleniach zaakceptowanych przez Sąd podczas wcześniejszej kontroli. W aktach sprawy nie znalazł się żaden nowy dowód (ponad te już wcześniej zebrane, które weryfikował WSA w sprawie II SA/Rz 1023/17), który mógłby mieć decydujący wpływ na zmianę wyrażonych w tamtym wyroku poglądów. Postawione w skardze zarzuty w świetle wynikającego z art. 153 ppsa związania mogą być oceniane co najwyżej jako spóźniona polemika z wiążącymi Sąd aktualnie orzekający a wcześniej - organy - oceną prawną i wskazaniami. Nie mogły więc odnieść zamierzonego skutku. Z prawomocnego wyroku wynika, że organy zgodnie z ustawową definicją rodziny, mającej zastosowanie w sprawie, zaliczyły J.P. do rodziny skarżącej. Nie doszło w tym zakresie ani do naruszenia przepisów postępowania (art. 6 i 7 kpa), ani do naruszenia prawa materialnego w postaci art. 2 pkt 5, 7 w zw. z art. 2 pkt 12 upal. Sąd przesądził także, że w okolicznościach sprawy skarżąca działała ze świadomością co do zaistnienia okoliczności obligujących ją do powiadomienia właściwego organu o zmianie sytuacji majątkowej i rodzinnej w okresie objętym kontrolowanymi decyzjami.

W ocenie Sądu I instancji nie budzi wątpliwości, że skarga była bezzasadna. W świetle materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i wiążących: oceny prawnej i wskazań zawartych w wyroku II SA/Rz 1023/17, które zostały prawidłowo wykonane, stwierdzić należy, że brak jakichkolwiek podstaw do zakwestionowania legalności decyzji organów obu instancji.

Materialnoprawna podstawę rozstrzygnięcia sprawy stanowiły art. 2 pkt 7 lit. a w zw. z art. 2 pkt 5, "5b" [wskazany omyłkowo – dopisek NSA], 12 i 23 ust. 1, 1a upal. Porównanie ustawowej definicji rodziny z daty wcześniejszych i aktualnie kontrolowanych rozstrzygnięć nie pozostawia wątpliwości, że J.P. należało uznać za osobę, z którą rodzic osoby uprawnionej wychowuje wspólne dziecko. Wynika to wprost z oświadczenia samej skarżącej złożonego 2 marca 2015 r. na potrzeby ustalenia prawa do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku, co podkreślił i przesądził WSA w Rzeszowie w prawomocnym wyroku II SA/Rz 1023/17. W tych okolicznościach świadczenia z funduszu alimentacyjnego wypłacone od [1] czerwca 2015 r. do 30 września 2015 r. zostały zasadnie uznane za nienależnie pobrane, jako że zostały wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości (art. 2 pkt 7 lit. a upal). Skoro w myśl prawidłowych ustaleń i wyliczeń organów opartych na materiałach zgromadzonych w aktach sprawy, miesięczny dochód na osobę w rodzinie skarżącej wyniósł 2.198,70 zł i przekraczał kryterium dochodowe uprawniające do pobierania świadczeń z funduszu alimentacyjnego ("725,25" [winno być "725,00"; art. 9 ust. 2 upal] zł na osobę w rodzinie), to zaistniały ustawowe przesłanki do wydania kwestionowanych decyzji.

Sąd nie znalazł jakichkolwiek innych ustawowych podstaw do zakwestionowania legalności zaskarżonych decyzji. Dlatego skarga jako bezzasadna została oddalona.

Skargę kasacyjną wywiodła M.K., reprezentowana przez adw. R.L., który zaskarżając wyrok II SA/Rz 796/18 w całości, zarzuciła wyrokowi naruszenie:

1. prawa materialnego, tj.

a. art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom upoważnionym do alimentów (Dz. U. "2007 Nr 192 poz. 1378") przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie skutkujące utrzymaniem w mocy decyzji z [...] kwietnia 2018 r. i decyzji z [...] lutego 2018 r. w przedmiocie stwierdzenia, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego są nienależnie pobranymi i zobowiązania do ich zwrotu, podczas gdy decyzje takie nie mogły zostać wydane w jednym postępowaniu, bo zgodnie z prawidłową wykładnią wskazanego przepisu decyzja o zwrocie świadczenia może być wydana jedynie wówczas, gdy uprzednio (w odrębnym postępowaniu) przesądzone zostanie, że ma on charakter świadczenia nienależnie pobranego (tak m.in. wyroki NSA z: 22.7.2010 r. I OSK 619/10 i I OSK 620/10; 18.4.2013 r. I OSK 1773/12);

b. art. 2 pkt 5, 7 w zw. z art. 2 pkt 12 upal przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przez błędne uznanie, że J.P. należy uznać za członka rodziny skarżącej, podczas gdy nie jest on ani rodzicem osoby uprawnionej, ani małżonkiem rodzica osoby uprawnionej, ani osobą, z którą rodzic osoby uprawnionej wychowuje wspólne dziecko, w związku z czym nie spełnia przesłanek warunkujących uznanie go za członka rodziny skarżącej, a określonych w art. 2 pkt 12 upal, co z kolei uniemożliwia zaliczenie jego dochodów do dochodów rodziny skarżącej;

2. przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art 7, 8, 77 § 1 i art. 80 kpa przez nierozpatrzenie sprawy w zakresie należytego, wyczerpującego i niewątpliwego ustalenia okoliczności faktycznych w zakresie składu osobowego rodziny skarżącej oraz dochodów przypadających na członka rodziny i dokonanie tych ustaleń w sposób sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego mimo dysponowania materiałem dowodowym potwierdzającym, że J.P. nie jest osobą z którą rodzic osoby uprawnionej (tj. skarżąca) wychowuje wspólne dziecko, w związku z czym osiągane przez niego dochody nie mogą być doliczane do dochodów rodziny skarżącej.

Skarżąca kasacyjnie wniosła o: uchylenie zaskarżonego wyroku, zaskarżonej decyzji i decyzji z [...] lutego 2018 r. i umorzenie postępowania w sprawie; zasądzenie na rzecz skarżącej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm przepisanych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W świetle art. 183 ppsa, Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej i bierze z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania; bada przy tym wszystkie podniesione przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa (uchwała pełnego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 października 2009 r. I OPS 10/09, ONSAiWSA 2010 z. 1 poz. 1).

W sprawie nie zachodzą przesłanki nieważności postępowania.

Zarzut naruszenia art. 23 ust. 1 upal został sformułowany niestarannie. Autor skargi kasacyjnie błędnie wskazał pierwotny publikator ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z "2007 r. Nr 192, poz. 1378"), zamiast obowiązującego w dacie wydania zaskarżonej decyzji tekstu jednolitego: Dz. U. z 2018 r., poz. 554; art. 133 § 1 ppsa). Mimo tej wady, zarzut sformułowany w pkt 1.a skargi kasacyjnej nadawał się do rozpoznania (I OPS 10/09).

Nieusprawiedliwiony okazał się zarzut naruszenia art. 23 ust. 1 upal.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego orzekającego w niniejszym składzie, art. 23 ust. 1 upal nie stoi na przeszkodzie, by organ w jednej decyzji mógł stwierdzić, że świadczenie pobrane z funduszu alimentacyjnego jest świadczeniem nienależnie pobranym, a zarazem zobowiązać stronę do zwrotu tegoż nienależnie pobranego świadczenia. Co więcej, odmienna wykładnia stałaby w sprzeczności z rezultatami wykładni językowej, systemowej i celowościowej.

Należy zwrócić uwagę, że w art. 23 ust. 2 i 4 upal, znowelizowanym na mocy art. 1 pkt 3 lit. a) i b) ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1302, dalej ustawa nowelizująca z 2015 r.), mowa jest o decyzji (liczba pojedyncza) "o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranych świadczeń". Ustawodawca posłużył się przy tym spójnikiem "i", który to spójnik należy rozumieć jako funktor nazwotwórczy w znaczeniu koniunkcyjnym (o wadze spójników w interpretacji przepisów prawa - uchwała SN z 10.3.2016 r. III CZP 1/16, OSNC 2017/2/17).

Zagadnienie orzeczenia w ramach jednej decyzji w przedmiocie ustalenia pobranego świadczenia za nienależne i zobowiązania do jego zwrotu, występuje również na gruncie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2019 r., poz. 1507 ze zm.) i ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r., poz. 111 ze zm.). W obu przypadkach Naczelny Sąd Administracyjny opowiedział się za możliwością wydania jednej decyzji, obejmującej zarazem ustalenie, że świadczenie zostało nienależnie pobrane i zobowiązanie do jego zwrotu. Ustawodawca dąży w ostatnich latach do ujednolicenia praktyki zwrotu świadczeń nienależnie pobranych w różnych dziedzinach życia społecznego i dlatego znowelizował uregulowania dotyczące procedury ściągania tych należności (wyroki NSA z: 20.9.2018 r. I OSK 824/18, Lex 2556325; 12.6.2019 r. I OSK 2188/17, Lex 2725904; 28.4.2020 r.: I OSK 4/20, I OSK 5/20, I OSK 6/20, I OSK 7/20, cbosa).

Powyższa wykładnia przyczynia się do uproszczenia procedur ściągania nienależnie pobranych świadczeń i wpływa na szybkość postępowań w tym przedmiocie, co jest w interesie zarówno organów administracji, jak i stron postępowania. Strona nie traci przy tym prawa do odwołania się od decyzji I instancji, a następnie zaskarżenia decyzji II instancji do sądu administracyjnego, które to odwołanie i skarga może dotyczyć każdego z elementów decyzji (a więc zarówno stwierdzenia świadczenia za nienależnie pobrane jak i zobowiązania do jego zwrotu).

Powołane w petitum skargi kasacyjnej wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych dotyczyły świadczeń rodzinnych, poza tym zapadły przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2015 r.

Nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 2 pkt 5 i 7 w zw. z art. 2 pkt 12 upal.

Sąd I instancji trafnie stwierdził, że w sprawie znajduje zastosowanie art. 153 ppsa, na mocy którego ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie organy, których działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania było przedmiotem zaskarżenia, a także sądy, chyba że przepisy prawa uległy zmianie. W prawomocnym wyroku II SA/Rz 1023/17 Sąd przesądził, że J.P. zalicza się do rodziny skarżącej w rozumieniu art. 2 pkt 12 upal ("W ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, że J.P., ojciec dziecka skarżącej – M.P., wychowujący wraz z nią to dziecko, a także dzieci skarżącej – S. i T. K., mieści się w ustawowej definicji "rodziny" skarżącej, choć czasowo przebywa za granicą"; "Sąd nie mógł uwzględnić zarzutu błędnej interpretacji art. 2 pkt 12 ustawy"). Owa jednoznaczna ocena prawna jest wiążąca dla organów, Sądu I instancji, a także dla Naczelnego Sądu Administracyjnego. Od daty wydania wyroku w sprawie II SA/Rz 1023/17 (8 listopada 2017 r.), relewantne przepisy w tej materii (w szczególności art. 2 pkt 12 upal) nie uległy zmianie.

Dochody J.P. zasadnie doliczono do dochodu rodziny skarżącej (art. 2 pkt 5 upal).

Sąd w wyroku II SA/Rz 1023/17 przesądził, że w sprawie znajduje zastosowanie art. 2 pkt 7 upal.

Nieusprawiedliwiony był zarzut naruszenia art 7, 8, 77 § 1 i art. 80 kpa.

W celu uniknięcia zbędnych powtórzeń należy przypomnieć, że na mocy art. 153 ppsa organy administracji, a także WSA kontrolując wydane w sprawie decyzje, nie mogły wbrew wyrokowi II SA/Rz 1023/17 uznać, że J.P. nie należy do rodziny skarżącej w rozumieniu art. 2 pkt 12 upal. Prowadzenie dalszego postępowania w tym zakresie byłoby niedopuszczalne.

Organy były obowiązane jednoznacznie ustalić wysokość dochodów osiągniętych przez J.P. w okresie od 1 kwietnia 2015 r. do 30 września 2015 r. ("wszędzie tam, gdzie zachodzi potrzeba dokonywania obliczeń arytmetycznych, wszelkie wartości przyjęte do tych obliczeń powinny być potwierdzone stosownymi dowodami (dokumenty, oświadczenia), a działania matematyczne będące podstawą tych obliczeń powinny być wykazane w uzasadnieniu decyzji. Jest to szczególnie istotne w przypadku decyzji zobowiązującej do zwrotu pobranych świadczeń. Ponadto wszelkie dokumenty dołączane do akt postępowania powinny być sporządzone w języku polskim, a sporządzone w innym języku powinny posiadać tłumaczenia dokonane przez uprawnione osoby"). Organy wywiązały się z powyższego obowiązku ustalając, że kwota 18.800 koron norweskich dotyczy wynagrodzenia osiągniętego za maj 2015 r., załączając do akt uwierzytelnione tłumaczenie dokumentu od pracodawcy J.P. (s. 30 akt administracyjnych), prawidłowo wyliczając dochód przypadający na każdego członka rodziny skarżącej z odniesieniem do materiału dowodowego.

Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 ppsa, skargę kasacyjną oddalił.