Wyrok z dnia 2024-11-14 sygn. I OSK 2860/23

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Jolanta Rudnicka (spr.) Sędziowie: Sędzia NSA Monika Nowicka Sędzia del. WSA Anna Wesołowska po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2024 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej A. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 20 czerwca 2023 r., sygn. akt II SA/Rz 124/23 w sprawie ze skargi A. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Krośnie z dnia 9 listopada 2022 r. nr [...] w przedmiocie ustalenia, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego zostały nienależnie pobrane i zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń oddala skargę kasacyjną

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie wyrokiem z 20 czerwca 2023 r., sygn. akt II SA/Rz 124/23, oddalił skargę A. K. (dalej: "skarżąca, skarżąca kasacyjnie") na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Krośnie (dalej: "SKO") z 9 listopada 2022 r., znak: [...], utrzymującą w mocy decyzję Burmistrza Gminy [...] z 9 września 2022 r., nr [...] w przedmiocie ustalenia, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego zostały nienależnie pobrane i zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Od powyższego wyroku skargę kasacyjną złożyła skarżąca, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Ponadto skarżąca kasacyjnie wniosła o zasądzenie kosztów postępowania sądowego i oświadczyła, że zrzeka się rozprawy.

Na podstawie art. 174 pkt 1 ustawy dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (obecnie tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 935 ze zm. – dalej: "p.p.s.a.")., zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego, tj. art. 23 ust. 1 oraz art. 29 ust. 3 w zw. z art. 2 pkt 7 ustawy z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów przez ich niewłaściwe zastosowanie, co przejawiało się w;

- ustaleniu (zaaprobowaniu stanowiska organu), że świadczenie z funduszu alimentacyjnego za wrzesień 2016 r., pobrane w kwocie 500,00 zł zostało pobrane nienależnie, podczas gdy do wypłaty/pobrania ww. świadczenia nie doszło w wyniku świadomego działania skarżącej – naruszenia prawa oraz

- zobowiązaniu (zaaprobowaniu stanowiska organu) skarżącej do zwrotu w/w kwoty, podczas gdy rozstrzygnięcie w tym zakresie na tym etapie było niedopuszczalne tzn. można je wydać ewentualnie, gdy decyzja w przedmiocie ustalenia pobrania nienależnego świadczenia stanie się prawomocna.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej rozwinięto argumentację na poparcie ww. zarzutów.

Odpowiedzi na skargę kasacyjną nie złożono.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.

Stosownie do art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2024 r., poz. 935 ze zm. – dalej "p.p.s.a."), Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc pod rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania.

W niniejszej sprawie nie stwierdzono żadnej z przesłanek nieważności wymienionych w art. 183 § 2 p.p.s.a., wobec czego rozpoznanie sprawy nastąpiło w granicach zgłoszonych podstaw i zarzutów skargi kasacyjnej.

Skoro w niniejszej sprawie pełnomocnik skarżącej kasacyjnie – na podstawie art. 176 § 2 p.p.s.a. – zrzekł się rozprawy, a strona przeciwna w ustawowym terminie nie zawnioskowała o jej przeprowadzenie, to rozpoznanie skargi kasacyjnej nastąpiło na posiedzeniu niejawnym, zgodnie z art. 182 § 2 i 3 p.p.s.a.

W skardze kasacyjnej podniesiono wyłącznie zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego, a to oznacza, że strona skarżąca nie kwestionuje ustalonego w sprawie stanu faktycznego a przedstawionego przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Zgodnie z poczynionymi w sprawie ustaleniami wyrokiem z 18 marca 2015 r. sygn. akt [...] Sąd Okręgowy w Krośnie zobowiązał M. K. do zapłaty rat alimentacyjnych na rzecz A. K. w kwocie 900 zł miesięcznie. W związku z bezskutecznością egzekucji należności alimentacyjnych, Burmistrz Gminy [...] decyzją z 30 sierpnia 2016 r. nr [...] przyznał A. K. (działającej przez przedstawiciela ustawowego - matkę R. K.) świadczenie z funduszu alimentacyjnego w wysokości 500 zł miesięcznie na okres od 1 sierpnia do 30 września 2016 r. Pismem natomiast z 8 marca 2022 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Krośnie poinformowała Burmistrza Gminy [...], że matka skarżącej R. K. 7 marca 2022 r. przedłożyła w kancelarii Komornika dowody wpłat z tytułu alimentów otrzymywanych bezpośrednio od dłużnika alimentacyjnego na rzecz córki (skarżącej) i syna w latach 2014-2018. Pismem z 13 lipca 2022 r. Komornik przekazał do Burmistrza zestawienie wpłat dokonanych przez dłużnika na konto R. K. na poczet alimentów za okres od 1 listopada 2014 r. do 30 września 2018 r., w tym 5 i 16 września 2016 r. w łącznej wysokości 1950,75 zł. Powyższe oznacza zatem, że R. K. otrzymała we wrześniu 2016 r. świadczenie z funduszu alimentacyjnego i alimenty od dłużnika alimentacyjnego. Stało się to przyczyną wydania przez Burmistrza Gminy [...] decyzji 9 września 2022 r. nr [...] o uznaniu świadczenia w kwocie 500 zł pobranego przez R. K. z funduszu alimentacyjnego na rzecz osoby uprawnionej (córki A. K.) za nienależnie pobrane oraz zobowiązaniu jej do zwrotu tej kwoty wraz z ustawowymi odsetkami. W uzasadnieniu decyzji Burmistrz wskazał, że strona nie była uprawniona do świadczenia z funduszu alimentacyjnego za część okresu świadczeniowego (wrzesień 2016 r.) w sytuacji, gdy jednocześnie otrzymała alimenty od dłużnika. Tym samym świadczenie alimentacyjne wypłacone za ten miesiąc jest świadczeniem nienależnie pobranym. Stanowisko to podzielił organ odwoławczy i Sąd I instancji.

Strona skarżąca kasacyjnie, podnosząc zarzuty naruszenia prawa materialnego nie kwestionuje faktu, że otrzymała we wrześniu 2016 r. świadczenie z funduszu alimentacyjnego i alimenty od dłużnika alimentacyjnego. Wskazuje natomiast, że do pobrania świadczenia nie doszło w wyniku jej świadomego działania. Ponadto zarzuca organom, że zobowiązanie jej do zwrotu wymienionej w decyzji kwoty, mogłoby ewentualnie nastąpić, gdy decyzja w przedmiocie ustalenia pobrania nienależnego świadczenia stanie się prawomocna.

Należy zatem wskazać, że definicja nienależnie pobranego świadczenia została określona w art. 2 pkt 7 lit. d) ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Zgodnie z tą definicją nienależnie pobrane świadczenie" jest to świadczenie wypłacone z funduszu alimentacyjnego w przypadku, gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała, niezgodnie z kolejnością określoną w art. 28, zaległe lub bieżące alimenty, do wysokości otrzymanych w tym okresie alimentów. Zgodnie z art. 28 ust. 1 wskazanej ustawy w okresie, w którym osoba uprawniona otrzymuje świadczenia z funduszu alimentacyjnego, z kwoty uzyskanej z egzekucji od dłużnika alimentacyjnego organ prowadzący postępowanie egzekucyjne zaspokaja w następującej kolejności: 1) należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy - do ich całkowitego zaspokojenia, 2) należności powstałe z tytułu zaliczek alimentacyjnych wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej - do ich całkowitego zaspokojenia, 3) należności wierzyciela alimentacyjnego - do ich całkowitego zaspokojenia, 4) należności likwidatora funduszu alimentacyjnego powstałe z tytułu świadczeń alimentacyjnych wypłaconych na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym do ich całkowitego zaspokojenia - po należnościach określonych w art. 1025 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, a przed należnościami określonymi w art. 1025 § 1 pkt 2-10 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.

W tych okolicznościach działanie skarżącej stanowiło naruszenie art. 28 ust. 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, albowiem w okresie w którym osoba uprawniona otrzymuje świadczenia z funduszu alimentacyjnego, z kwoty uzyskanej z egzekucji od dłużnika alimentacyjnego organ prowadzący postępowanie egzekucyjne zaspokaja w pierwszej kolejności należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy – do ich całkowitego zaspokojenia (pkt 1), a dopiero w dalszej kolejności należności wierzyciela alimentacyjnego (pkt 3). Tymczasem przekazana przez dłużnika R. K. kwota w wysokości 1.950,75 zł nie została przez nią przekazana celem zaspokojenia należności o której mowa w art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy.

Z akt administracyjnych sprawy wynika, że R. K. składając 29 sierpnia 2016 r. wniosek o ustalenie prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego podpisała oświadczenie, że w przypadku otrzymania alimentów niezwłocznie powiadomi o tym fakcie organ przyznający świadczenie (k 22 a verte). Ponadto w załączniku do decyzji Burmistrza z 30 sierpnia 2016 r., doręczonej matce skarżącej w dniu jej wydania, pouczono ją o treści art. 2 pkt 7 lit. d) u.p.o.u.a., czyli o tym, że nienależnie pobranym świadczeniem jest m.in. świadczenie z funduszu alimentacyjnego wypłacone w przypadku, gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała niezgodnie z kolejnością określoną w art. 28 u.p.o.u.a. zaległe lub bieżące alimenty, do wysokości otrzymanych w tym okresie alimentów. Frazę tę wytłuszczono w tekście załącznika (k.26 verte). Słusznie również Sąd I instancji zwrócił uwagę, że sposób formułowania przez matkę skarżącej i skarżącą pism procesowych, jak również terminowość i aktywny udział w postępowaniu administracyjnym i sądowym świadczą o należytym rozeznaniu w aktualnej sytuacji prawnej. Prawidłowo też wywiódł Sąd Wojewódzki, że niezależnie od trudnej sytuacji materialnej rodziny, nie można uznać, że matka skarżącej nie miała świadomości skutków prawnych jednoczesnego pobierania alimentów oraz świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Nietrafnie również zarzucono w skardze kasacyjnej, że orzeczenie o zwrocie nienależnego świadczenia nie mogło nastąpić w jednej decyzji ustalającej, że świadczenie jest nienależnie pobrane. Z brzmienia art.23 ust.1, ust.2, ust.4 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów wynika, że mowa jest o jednej decyzji o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia.

Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyjaśnił skarżącej, że: " ustawą z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1302), która weszła w życie 18 września 2015 r., dokonano nowelizacji art. 23 ust. 2 i 4 u.p.o.u.a. poprzez wyraźne wskazanie, że w razie stwierdzenia nienależnego pobrania świadczeń z funduszu alimentacyjnego organ wydaje jedną decyzję o ustaleniu nienależnie pobranych świadczeń oraz o zobowiązaniu do ich zwrotu. W rezultacie, przesądzono, że od dnia 18 września 2015 r. wskazane wyżej kwestie stanowią jedną sprawę administracyjną w przedmiocie ustalenia i zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, którą organy mają obowiązek rozstrzygać w drodze jednej decyzji (por. wyrok NSA z 15 stycznia 2020 r. I OSK 1405/18)." W przywołanych w skardze kasacyjnej orzeczeniach: w wyroku NSA z 16 czerwca 2016 r., sygn. I OSK 3236/14 przedmiotem oceny legalności była decyzja organu odwoławczego wydana w 2014 r. Tak samo wyrok WSA w Rzeszowie z 10 kwietnia 2013 r., sygn. II SA/Rz 114/13 dotyczy decyzji wydanej w grudniu 2012 r. W sprawie zakończonej wyrokiem WSA w Opolu z dnia 10 kwietnia 2018 r., sygn. II SA/Op 57/18 jak wynika z jego uzasadnienia prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego dla skarżącego powstało przed dniem 1 stycznia 2012 r., tj. przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, zatem - stosownie do przytoczonej wyżej reguły intertemporalnej - należało w kontrolowanej sprawie zastosować stan prawny ukształtowany ustawą z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2009 r. nr 1, poz. 7, z późn. zm.), w jej brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r., natomiast w sprawie II SA/Sz 273/18 WSA w Szczecinie wyrokiem z dnia 30 maja 2018 r. uchylił wydane w sprawie decyzje dotyczące umorzenia nienależnie pobranych świadczeń dopatrując się uchybień proceduralnych, a mianowicie niewłaściwej oceny pisma jako wniosku o umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń, gdy tymczasem, w ocenie sądu, należało uznać je za odwołanie od decyzji pierwszoinstancyjnej. Zatem żaden z licznie przywołanych wyroków nie potwierdza tezy autora skargi kasacyjnej. Ale przede wszystkim tezy tej nie potwierdza treść art.23 omawianej ustawy.

W świetle powyższego uznać należy, że nie doszło do naruszenia przez Sąd I instancji wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa materialnego.

Mając na uwadze powyższe Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art.184 p.p.s.a., orzekł, jak w wyroku.