Status dłużnika alimentacyjnego w postępowaniu o ustalenie nienależnie pobranych świadczeń

Kwestia statusu dłużnika alimentacyjnego jako strony postępowania w sprawie przyznania świadczeń z funduszu alimentacyjnego nie była jednolicie postrzegana w orzecznictwie sądów administracyjnych, jednak w nowszym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego dominuje pogląd, iż dłużnik alimentacyjny nie jest stroną postępowania w sprawie zarówno przyznania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, jak i zwrotu, w razie ich nienależnego pobrania przez osobę uprawnioną.

Istnienie interesu prawnego nie może być rozpatrywane w oderwaniu od konkretnego postępowania administracyjnego, a zatem rozstrzygnięcie, czy dłużnikowi alimentacyjnemu przysługuje status strony w postępowaniu o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego, winno uwzględniać specyfikę szeroko pojętego postępowania w sprawie świadczeń alimentacyjnych, w oparciu o przepisy omawianej ustawy.

Nie ulega wątpliwości, że stroną takiego postępowania jest osoba uprawniona, bowiem to jej wniosek (jej przedstawiciela ustawowego albo opiekuna prawnego) inicjował postępowanie w sprawie ustalenia prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego i to na niej spoczywał obowiązek wykazania uprawnienia do otrzymania powyższego świadczenia.

Przepisy rozdziału 3 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2019 r., poz. 670 z późn. zm., dalej: ustawa) zatytułowanego "Warunki nabywania prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego", a także rozdział 4 "Zasady i tryb postępowania w sprawach przyznawania i wypłacania świadczeń z funduszu alimentacyjnego" nie przewidują aktywnej roli dłużnika alimentacyjnego w toczącym się postępowaniu o przyznanie świadczeń z ww. funduszu, a co najważniejsze w postępowaniu o przyznanie tych świadczeń organ administracji nie orzeka o prawach i obowiązkach dłużnika alimentacyjnego i nie nakłada na niego obowiązków. Istotne jest w szczególności to, że przepis art. 27 ust. 7 pkt 1 ustawy nakazuje organowi właściwemu wierzyciela jedynie przekazanie dłużnikowi alimentacyjnemu, a także organowi właściwemu dłużnika informacji o przyznaniu osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Takie sformułowanie ustawy potwierdza, że dłużnik alimentacyjny nie jest stroną postępowania w przedmiocie przyznania osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego, a w konsekwencji także w sprawie ich zwrotu w razie nienależnego pobrania. Gdyby bowiem ustawodawca uważał dłużnika alimentacyjnego za stronę postępowania przepis art. 27 ust. 7 pkt 1 ustawy byłby zbędny. Wszak stronie postępowania są doręczane wszystkie rozstrzygnięcia zapadające w sprawie, w związku z czym nie ma potrzeby przekazywania jej odrębnej informacji o wydanym orzeczeniu (vide: wyrok NSA z dnia 24 stycznia 2017 r., I OSK 2027/16).

Rozstrzygnięcia w przedmiocie przyznania świadczeń z funduszu alimentacyjnego i w sprawie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tego funduszu nie mają wpływu na sytuację prawną dłużnika alimentacyjnego. Owszem rozstrzygnięcia te mogą mieć wpływ na sytuację faktyczną dłużnika, ale interes prawny dający legitymację w postępowaniu administracyjnym nie jest oparty na okolicznościach i interesach faktycznych. Źródłem obowiązków, o których mowa w art. 27 ustawy, w szczególności obowiązku zwrotu organowi należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, jest relewantna prawnie okoliczność uzyskania przez osobę zobowiązaną do alimentów statusu dłużnika alimentacyjnego w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy. Okoliczność ta nie powstaje na skutek rozstrzygnięć organów administracji i nie jest także weryfikowana w toku postępowania administracyjnego. Organ administracji nie orzeka zatem o prawach i obowiązkach dłużnika alimentacyjnego, w szczególności nie nakłada na niego obowiązków, obowiązki te są natomiast przewidziane przez ustawę i stanowią skutek bezskuteczności egzekucji (vide: wyrok NSA z dnia 24 stycznia 2017 r., I OSK 2027/16).

W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego podkreśla się także, że powyższe zapatrywanie nie pozbawia dłużnika alimentacyjnego należnej ochrony prawnej wyrażającej się w możliwości kwestionowania podstawowej okoliczności umożliwiającej wszczęcie i kontynuowanie postępowania w sprawie przyznania zaliczki alimentacyjnej, tj. stanu bezskuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Stan bezskuteczności egzekucji poświadczany jest przez organ uprawniony do egzekucji alimentów, a jego weryfikacja nie może być dokonana przed organami administracji, bowiem zaświadczenie o bezskuteczności egzekucji nie jest przedmiotem kontroli organu administracyjnego prowadzącego postępowanie w sprawie świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Zaświadczenie komornika o bezskuteczności egzekucji, jako czynność organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne, podlega kontroli sądu powszechnego w trybie skargi na czynności komornika, o której mowa w art. 767 K.p.c. W ramach tego postępowania istnieje możliwość kwestionowania ustaleń organu egzekucyjnego stanowiących podstawę zaświadczenia o bezskuteczności egzekucji zobowiązań alimentacyjnych. (vide: wyrok NSA z dnia 29 listopada 2016 r., I OSK 1725/16; wyrok NSA z dnia 29 listopada 2016 r., 1726/16; wyrok NSA z dnia 24 stycznia 2017 r., I OSK 2027/16,

Wyrok NSA z dnia 9 grudnia 2022 r., I OSK 2121/20

Standard: 84499 (pełna treść orzeczenia)

Dłużnik alimentacyjny nie jest stroną postępowania w sprawie zarówno przyznania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, jak i zwrotu, w razie ich nienależnego pobrania przez osobę uprawnioną.

Wyrok NSA z dnia 16 grudnia 2021 r., I OSK 322/19

Standard: 84596 (pełna treść orzeczenia)