Stwierdzenie nieważności aktów stanu cywilnego w trybie sądowym i administracyjnym

Ustawodawca dokonał ścisłego rozdziału kompetencji między organy administracji publicznej i organy sądowe. Podział właściwości merytorycznej jest dychotomiczny i rozdzielny, bez możliwości zamiennego stosowania.

Kompetencje do unieważnienia aktu stanu cywilnego z przyczyn merytorycznych należą do sądów powszechnych (art. 39 p.a.s.c.).

Zgodnie z art. 3 p.a.s.c., akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, ich niezgodność może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Analiza regulacji normatywnych p.a.s.c. prowadzi do wniosku, że generalną zasadą odnośnie do stwierdzenia nieważności aktów stanu cywilnego, jest właściwość sądów powszechnych w tego typu sprawach. Jedynie o ile wadliwość aktu wynika z faktu, iż potwierdza on to samo zdarzenie co akt inny, stwierdzenie nieważności jednego z dwu aktów dokonywane jest w ramach postępowania administracyjnego a właściwym w sprawie jest organ administracji. Z powyższego wynika, że skoro w pewnych - wskazanych przez prawodawcę - przypadkach, sądowa droga stwierdzenia nieważności aktu urodzenia jest zamknięta, wówczas ochrona interesu prawnego osoby zainteresowanej stwierdzeniem nieważności jednego z dwu istniejących aktów, dotyczących tego samego zdarzenia może być realizowana jedynie w ramach jej udziału w postępowaniu administracyjnym.

Wyrok WSA z dnia 8 lutego 2022 r., IV SA/Wa 1548/21

Standard: 79836 (pełna treść orzeczenia)

Dopuszczalność drogi administracyjnej unieważnienia aktów stanu cywilnego, która wyznaczona była w odpowiedniku z ustawy z 1986 r., tj. w art. 29 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego, ograniczona jest do unieważnienia aktu stanu cywilnego z przyczyn formalnych. Unieważnienie z przyczyn materialnych, czyli z powodu niezgodności z prawdą, zastrzeżone jest wyłącznie, zgodnie z art. 30 ustawy o aktach stanu cywilnego, dla drogi sądowej przed sądem powszechnym (tak NSA w wyrokach z dnia 14 czerwca 2016 r., sygn. akt II OSK 2420/14, z dnia 6 października 2015 r., sygn. akt II OSK 317/14, WSA w Warszawie w wyroku z dnia 18 lutego 2010 r. IV SA/Wa 2088/09,).

Pierwszy przepis ma zastosowanie, gdy wydano więcej niż jeden akt rejestrujący to samo prawnie istotne zdarzenie, natomiast wyłącznie na podstawie drugiego przepisu można dochodzić unieważnienia aktu, z powodu jego niezgodności z prawdą. Ma to miejsce nie przed organem, lecz sądem powszechnym.

Taka sama konstrukcja obowiązuje obecnie.

Na podstawie obowiązującej ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego, unieważnienie z przyczyn materialnych, nie może dotyczyć postępowania przed organem. W związku z tym argumentacja, wywodząca "który akt odpowiada prawdzie", nie jest przesłanką rozpatrywaną w postępowaniu przed organem, lecz ex lege poruczona jest dla sądu.

Taka konstatacja, stanowiąca konsekwencję rozdzielenia kompetencji była i jest powszechnie uznawana w orzecznictwie. Gwoli przykładu Sąd przytacza stanowisko Sądu, zgodnie z którym: "w postępowaniu administracyjnym nie ma kompetencji do prowadzenia postępowania, mającego na celu wyjaśnienie, który z tych aktów stwierdza zdarzenie niezgodne z prawdą" (por. wyrok NSA z 1 kwietnia 2009 r., II OSK 1055/08).

Wyrok WSA z dnia 14 października 2020 r., IV SA/Wa 946/20

Standard: 79842 (pełna treść orzeczenia)