Tożsamość wpisu określonego prawa w księdze wieczystej, z żądaniem uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie wpisu

W związku z podstawą sporu zgoła inny jest przedmiot rozstrzygnięcia w postępowaniu nieprocesowym o wpis w księdze wieczystej, a inny w postępowaniu procesowym o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. 

Nie zachodzi sytuacja tożsamości roszczenia w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., gdy wprawdzie w obydwu sprawach występują te same strony (w odwrotnych rolach procesowych), lecz przedmiotem żądania w pierwszej sprawie było dokonanie wpisu określonego prawa w księdze wieczystej, a w drugiej sprawie przedmiotem żądania ówczesnego uczestnika postępowania, będącego powodem w tej sprawie, jest uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie tego, w ocenie powoda bezzasadnie dokonanego, wpisu.

O tożsamości podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia, a więc o tożsamości przedmiotu rozstrzygnięcia w związku z podstawą sporu nie może nawet przesądzać ewentualna tożsamość okoliczności prawnych i faktycznych będących przedmiotem badania w każdym z obu postępowań (v. uz. wyroku SN z dnia 4 grudnia 1998 r., III CKN 56/98).

W sprawie wszczętej powództwem o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm. zwanej dalej u.k.w.h.) przedmiotem postępowania dowodowe jest ustalenie, czy istotnie zachodzi wskazana wyżej niezgodność, której wystąpienie uzasadnia jej usunięcie przez dokonanie wykreślenia nieprawidłowych wpisów. Prowadzone w takiej sprawie postępowanie dowodowe nie podlega w zasadzie żadnym ograniczeniom, w przeciwieństwie do postępowania wieczystoksięgowego o wpis m.in. hipoteki do księgi wieczystej. To ostatnio wymienione postępowanie jest bowiem sformalizowane i zgodnie z art. 6268 § 2 k.p.c. Sąd rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Z tego względu inna jest więc podstawa faktyczna i prawna żądania wniosku wszczynającego postępowanie wieczystoksięgowe w trybie nieprocesowym, a w konsekwencji wynik tego postępowania nie przesądza ostatecznie o zasadności żądania zgłoszonego w powództwie opartym na art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 27 kwietnia 1994 r., III CZP 54/94). W orzecznictwie podkreśla się wręcz, że niezgodność wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie może być usunięta w postępowaniu wieczystoksięgowym o dokonanie wpisu, lecz jedynie w postępowaniu wszczętym powództwem o usunięcie niezgodności między treścią księgi wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym, wytoczonym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (postanowienie SN z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 109/01). Tylko w takim procesie możliwe jest obalenie wynikającego z art. 3 u.k.w.h. domniemania wynikającego z także z wadliwego wpisu w księdze wieczystej, ponieważ to właśnie w tym postępowaniu zadaniem Sądu jest dokonanie merytorycznej oceny, czy stan prawny obowiązujący w dacie dokonania wpisu uzasadniał jego dokonanie (wyrok SN z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 271/00; wyrok SN z dnia 8 grudnia 2004 r., I CK 389/04).

Nie może więc nasuwać żadnych wątpliwości wniosek, że z powództwem opartym na art. 10 ust. 1 u.k.w.h. może wystąpić również uczestnik postępowania wieczystoksięgowego zakończonego dokonaniem wpisu, który następnie uprawomocnił się, jeśli tylko w wyniku dokonanego wpisu nastąpiła w ocenie powoda przedmiotowa niezgodność.

Wbrew zatem stanowisku zaprezentowanemu w uzasadnieniu zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku, prawomocność wpisu w księdze wieczystej nie może stanowić przeszkody w wytoczeniu powództwa opartego na art. 10 ust. 1 u.k.w.h. między uczestnikami postępowania zakończonego powyższym wpisem (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 17 maja 1967 r., sygn. akt III CZP 39/67). Wręcz przeciwnie, dopiero prawomocność zwalczanego wpisu w księdze wieczystej – kreującego ujawniony w niej stan prawny - przesądza o możliwości wystąpienia z roszczeniem opartym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. Dopóki więc wpis ten jest nieprawomocny, to jego zwalczanie może odbywać się jedynie w ramach przysługujących zainteresowanym podmiotom środków odwoławczych w postępowaniu wieczystoksięgowym (postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 1994 r., III CZP 43/94; wyrok SN z dnia 27 marca 2001 r., IV CKN 282/00). Trafność tej ostatniej tezy nie jest bynajmniej równoznaczna z wnioskiem wyrażonym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że uprawomocnienie się wpisu w księdze wieczystej wyłącza możliwość dokonywania kontroli zgodności wykreowanego tym wpisem stanu prawnego z rzeczywistym stanem prawnym. Uznanie za trafny tego wadliwego poglądu Sądu drugiej instancji prowadziłoby w istocie do bezwzględnej aprobaty dla wszystkich prawomocnych wpisów w księdze wieczystej i czyniłoby zupełnie bezprzedmiotowym powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Tymczasem to właśnie w postępowaniu toczącym się w trybie procesowym, wszczętym powództwem wytoczonym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h., zadaniem Sądu jest dokonanie merytorycznej kontroli, czy dokonanie prawomocnego już wpisu w księdze wieczystej nastąpiło zgodnie z prawem obowiązującym w chwili rozpoznawania wniosku o dokonanie tego wpisu.

Wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2007 r., I CSK 479/06

Standard: 72791 (pełna treść orzeczenia)