Tożsamość żądania zapłaty i ustalenia nieważności czynności, rozwiązania umowy

Żądania zapłaty i ustalenia nieważności czynności prawnej odnoszą się do tych samych okoliczności faktycznych – zawarcia umów, z których miał wynikać, zdaniem pozwanej (powódki w sprawie nakazowej), obowiązek zapłaty spornych kwot. 

O tożsamości przedmiotu sporu mogłoby świadczyć to, że chociaż pierwsza ze spraw miała za przedmiot rozstrzygnięcie o zapłacie, natomiast w drugiej z nich ocenie Sądu poddano ustalenie nieważności umowy, żądanie zapłaty mieści w sobie implicite żądanie ustalenia, czy strony związane są stosunkiem prawnym, z którego miałby wynikać obowiązek zapłaty. Pogląd o istnieniu takiej tożsamości wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 czerwca 1971 r., II CZ 59/71 rozważając właśnie tożsamość przedmiotu sporu na tle spraw o ustalenie i zapłatę.

Można by zatem twierdzić, że Sąd Okręgowy, oceniając zasadność żądania zapłaty, dokonał wiążących ustaleń co do istnienia łączącego strony stosunku prawnego. Wobec podnoszenia obecnie przez pozwanych twierdzeń, kwestionujących ustalenia dokonane już wcześniej w sprawie o zapłatę, ponowne wyrokowanie o istnieniu obowiązku zapłaty wynikającego z zawartych wcześniej umów naruszałoby zatem powagę rzeczy osądzonej. Z drugiej jednak strony należy podkreślić, że w postanowieniu z dnia 30 stycznia 1969 r., II CZ 212/68 Sąd Najwyższy przyjął, iż żądanie ustalenia, w jakim zakresie strona pozwana będzie zobowiązana do płacenia renty w przyszłości, nie jest identyczne z roszczeniem o świadczenie renty, dlatego prawomocne oddalenie tego żądania nie może uzasadniać rzeczy osądzonej w sprawie o zasądzenie renty. Istotna jest poza tym okoliczność, podniesiona w odpowiedzi powodów na skargę kasacyjną, że niniejsza sprawa dotyczy ważności trzech umów, podczas gdy wcześniejszy nakaz zapłaty wynika z umowy pożyczki. Należy też wskazać, że do ustalenia tożsamości roszczeń istotna jest nie tylko tożsamość przedmiotu roszczenia, ale również tożsamość podstawy faktycznej roszczenia (por. wyrok SN z dnia 9 września 1999 r., II CKN 481/98; wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2007 r., I CSK 479/06).

Wyrok SN z dnia 13 września 2007 r., III CSK 123/07

Standard: 72790 (pełna treść orzeczenia)

Dla ustalenia tożsamości roszczeń istotne są: tożsamość przedmiotu roszczenia i tożsamość podstawy faktycznej roszczenia. O ile w sprawie niniejszej i I C […] zachodzi tożsamość przedmiotu (mimo, iż w sprawie I C […] żądano rozwiązania umowy, a w niniejszej sprawie ustalenie jej nieważności), o tyle podstawy faktyczne roszczeń w obu sprawach są zgoła odmienne. To wskazuje, iż także od strony przedmiotowej nie sposób uznać za zasadne zarzutu powagi rzeczy osądzonej w sprawie niniejszej.

Wyrok SN z dnia 9 września 1999 r., II CKN 481/98

Standard: 73472 (pełna treść orzeczenia)