Wyrok z dnia 1999-09-09 sygn. II CKN 481/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 481/98

W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 września 1999 r.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSN – S. Dąbrowski Sędziowie: SN – G. Bieniek (spraw.)

SN – E. Skowrońska-Bocian Protokólant: B. Gruszka

po rozpoznaniu w dniu 9 września 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa H. M.

przeciwko J. S, M. S., Gminie S. i Skarbowi Państwa-Staroście B.

o ustalenie nieważności czynności prawnej, na skutek kasacji pozwanych J. S. i M. S.

od wyroku Sądu Wojewódzkiego w K.

z dnia 22 kwietnia 1997 r., sygn. akt III Ca […]

oddala kasację.

U Z A S A D N I E N I E

Sąd Rejonowy w S. – po ponownym rozpoznaniu sprawy – wyrokiem z 29.01.1997 r. ustalił nieważność umowy zawartej w b. Państwowym Biurze Notarialnym w S. w dniu 6.03.1986 r. na mocy której J. i M. małż. S. uzyskali prawo użytkowania wieczystego działki oznaczonej nr […] mapy […], o powierzchni 824 m² położonej w S.. W sprawie tej ustalono, że powódka H. M. na początku lat 80-tych czyniła starania o nabycie spornej działki, celem zabudowy domkiem jednorodzinnym. Powódce zaproponowano, a następnie zawarto z nią w dniu 18.10.1984 r. umowę dzierżawy części działki na okres od 1.05.1984 do 31.12.1988. Powódka uzyskała też zapewnienie, iż będzie zawiadomiona o możliwości nabycia działki celem zabudowy, o ile ujawni się taka możliwość. W 1985 r. J. S. zasięgnął też informacji w Urzędzie Miasta o możliwości nabycia spornej działki, zapoznał się z ofertami sprzedaży działek, ale sporna działka nie była tam ujęta. Mimo to pozwani małż. S. uzyskali w dniu 16.12.1985 r. decyzję kierownika Wydziału Urzędu Miejskiego w S. o ustanowienie na ich rzecz użytkowania wieczystego spornej działki, a następnie w dniu 6.03.1986 r. zawarto stosowną umowę w formie aktu notarialnego. Decyzją Urzędu Wojewódzkiego w K. z dnia 18.12.1986 r. stwierdzono nieważność decyzji Urzędu Miejskiego w S. z 16.12.1985 r. z tej przyczyny, iż działka ta nie była umieszczona w wykazie nieruchomości przeznaczonych do oddania w użytkowanie wieczyste oraz nie wzięto pod uwagę umowy dzierżawy zawartej z powódką. Powołując się na tę okoliczność Skarb Państwa – Urząd Miejski w S. wniósł pozew przeciwko małż. S. o rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego, lecz powództwo zostało prawomocnie oddalone wyrokiem Sądu Rejonowego w S. w dniu 26.03.1989 r. (I C […]). W sprawie tej powódka występowała jako interwenient uboczny po stronie Skarbu Państwa.

Dokonując oceny prawnej tego stanu faktycznego Sąd Rejonowy wskazał, iż: Po pierwsze, zarzut powagi rzeczy osądzonej podniesiony z uwagi na rozstrzygnięcie sporu w sprawie I C […] z powództwa Skarbu Państwa przeciwko małż. S. o rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego, został w sposób wiążący oceniony przez Sąd Wojewódzki w K. w uzasadnieniu wyroku z 26.07.1996 r., w którym uchylono poprzedni wyrok Sądu Rejonowego i sprawę przekazano temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Uznano, iż nie zachodzi tożsamość stron w sprawie I C […] i w sprawie niniejszej, zaś powódka występowała w sprawie I C […] jako interwenient uboczny, do którego nie ma zastosowania prawomocność wyroku.

Po wtóre, zawarto w dniu 6.03.1986 r. umowę między Skarbem Państwa a pozwanymi o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste jest sprzeczne z prawem (nie został zastosowany tryb obowiązujący przy oddaniu nieruchomości Skarbu Państwa w użytkowanie wieczyste) oraz zasadami współżycia społecznego (powódkę jako dzierżawcę pozbawiono możliwości starań o nabycie spornej działki).

Tę ocenę podzielił Sąd Wojewódzki w K., który wyrokiem z 22.04.1997 r. oddalił apelację pozwanych oraz Gminy S. w części kwestionującej merytoryczne rozstrzygnięcie.

Orzeczenie to zaskarżyli kasacją pozwani małż. S. wskazując jako podstawę kasacyjną naruszenie przepisów postępowania tj. art. 366 kpc i art. 189 kpc, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Żądali uchylenia tego orzeczenia i poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i odrzucenia pozwu względnie przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 393¹¹ kpc Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji. Te granice w niniejszej sprawie określa zarzut naruszenia przepisów postępowania tj. art. 366 kpc i art. 189 kpc. Odnośnie pierwszego zarzutu wnoszący kasację zarzuca, iż w sprawie oznaczonej sygn. I C […] Sądu Rejonowego w S. wydano prawomocny wyrok oddalający powództwo Skarbu Państwa przeciwko małż. S. o rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego i w sprawie tej H. M. występując jako interwenientka uboczna była w istocie interwenientem samoistnym, a zatem z mocy art. 81 kpc i art. 366 kpc wyrok zapadły w tej sprawie oznacza, że zachodzi tożsamość podmiotowa i przedmiotowa w sprawie niniejszej i w sprawie I C […]. Oznacza to, pozew H. M. wniesiony w niniejszej sprawie powinien być odrzucony.

Odnosząc się do tego zarzutu wskazać należy, że w sprawie I C […] Skarb Państwa wystąpił z żądaniem rozwiązania umowy o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste pozwanym małż. S. z tej wyłącznie przyczyny, iż poprzedzająca zawarcie tej umowy decyzja administracyjna została uchylona, Sądy obu instancji powództwo oddaliły przyjmując słusznie, że uchylenie decyzji o oddaniu nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste samo przez się nie daje podstaw do unieważnienia umowy o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste, zawartej w wykonaniu tej decyzji. W motywach wyroku Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 6.09.1990 r. pojawiło się wprawdzie stwierdzenie, iż interwenientka uboczna H. M. nie zarzuca także, aby umowa była sprzeczna z ustawą lub zasadami współżycia społecznego, co tylko uzasadnia wniosek, iż podstawa faktyczna żądania rozwiązania umowy w sprawie I C […] było wyłącznie twierdzenie, że poprzedzająca zawarcie umowy decyzja administracyjna była uchylona. Jest to istotne. Rzecz bowiem w tym, iż przedmiotowe granice powagi rzeczy osądzonej pozwala określić tożsamość roszczeń, przy czym dla ustalenia tożsamości roszczeń istotne są: tożsamość przedmiotu roszczenia i tożsamość podstawy faktycznej roszczenia. O ile, z czym należy się zgodzić w sprawie niniejszej i I C […] zachodzi tożsamość przedmiotu (mimo, iż w sprawie I C […] żądano rozwiązania umowy, a w niniejszej sprawie ustalenie jej nieważności), o tyle podstawy faktyczne roszczeń w obu sprawach są zgoła odmienne. W pierwszej powoływano się wyłącznie na to, iż decyzja poprzedzająca zawarcie umowy została uchylona; w niniejszej powołuje się na sprzeczność z prawem (niezachowanie obligatoryjnego trybu przy oddawaniu nieruchomości Skarbu Powództwa w użytkowanie wieczyste) oraz sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (naruszenie tego trybu pozbawiło powódkę jako dzierżawcę prawa ubiegania się o nabycie działki). Nie budzi zatem wątpliwości stwierdzenie, że podstawy faktyczne roszczeń są zupełnie inne. To zaś wskazuje, iż także od strony przedmiotowej nie sposób uznać za zasadne zarzutu powagi rzeczy osądzonej w sprawie niniejszej. Jeszcze bardziej przekonywująco znajduje potwierdzenie to stwierdzenie od strony podmiotowej. Jest poza sporem, iż w sprawie I C […] powódka H. M. zgłosiła interwencję uboczną po stronie powodowego Skarbu Państwa. Twierdzeniu wnoszącym kasację, jakoby występowała w istocie jako interwenient samoistny, przeczy sama treść art. 81 kpc. Z przepisu tego wynika, że jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub przepisu ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił – wówczas do interwenienta stosuje się przepisy o współuczestnictwie jednolitym m.in. w zakresie prawomocności orzeczenia. Ten bezpośredni skutek prawny wyroku, o którym mowa w art. 81 kpc może być rezultatem albo stosunku prawnego łączącego interwenienta ze stroną przeciwną procesu (bezsporne zaś jest, że H. M. nie łączył żaden stosunek prawny z małż. S.) albo z wyraźnego przepisu ustawy (np. art. 435 § 1 kpc), a przecież w tej sprawie takiego przepisu brak. Chybione jest zatem twierdzenie, iż w sprawie I C […] H. M. miała status interwenienta samoistnego, tym samym także od strony podmiotowej zarzut powagi rzeczy osądzonej nie ma uzasadnienia.

Drugi zarzut wnoszących kasację dotyczy naruszenia art. 189 kpc. Twierdzi się, że powódka nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy o oddanie spornej nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste pozwanym małż. S. Przede wszystkim należy zauważyć, iż zarzut ten nie był podnoszony w apelacji od wyroku sądu I instancji, w następstwie czego sąd II instancji w ogóle tej kwestii nie poruszył. W kasacji odnosi się w tym względzie do poprzedniego wyroku sądu II instancji, o charakterze kasatoryjnym. Pomijając jednak tę kwestię uznać należy, iż w okolicznościach niniejszej sprawy zarzut naruszenia art. 189 kpc jest chybiony. Przede wszystkim wypada podnieść, iż zawarcie umowy o oddanie spornej działki w użytkowanie wieczyste nastąpiło z jawnym pogwałceniem zasady jawności postępowania przy oddawaniu nieruchomości Skarbu Państwa lub gminy (obecnie jednostek samorządu terytorialnego), unormowanej w § 20 i § 21 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16.09.1985 r. w sprawie szczególnych zasad i trybu oddawania w użytkowanie wieczyste gruntów państwowych. Jest przy tym bezsporne, że owo jawne naruszenie tej zasady praktycznie przekreśliło możliwości powódki ubiegania się o nabycie tej działki. Nie chodzi przy tym tylko o możliwości hipotetyczne; przeciwnie powódka czyniła te zabiegi od początku lat 80-tych, a co więcej stała się dzierżawcą tej działki. Mimo wygaśnięcia tej umowy, faktycznie władała tą działką, w każdym razie w chwili wytoczenia powództwa. Po stronie powódki nie istniało prawnie zagwarantowane pierwszeństwo nabycia, ale też powódka nie dochodzi zawarcia umowy o oddanie jej działki w użytkowanie wieczyste, tylko ustalenie nieważności umowy zawartej z pozwanymi, z pogwałceniem przepisów prawa i zasad współżycia społecznego. Dopiero w tym kontekście należy ocenić jej interes prawny w wytoczeniu takiego powództwa. Interes prawny polegający na przywróceniu stanu prawnego, jaki istniał przed zawarciem umowy z pozwanymi, w sposób naruszający przepisy o charakterze ius cogens. Przywrócenie tego stanu umożliwi powódce podjęcie starań, o ustanowienie na jej rzecz użytkowania wieczystego, w imię tego, iż była dzierżawcą tej działki, a następnie nią władała bez tytułu prawnego; w imię tego, iż opłacała od niej należności publicznoprawne; iż działkę uporządkowała i przygotowała pod uprawę.

Z tych względów nie sposób odmówić powódce możliwości wytoczenia powództwa z art. 189 kpc.

Reasumując, brak usprawiedliwionych podstaw do uwzględnienia kasacji, co uzasadnia jej oddalenie (art. 393¹² kpc).