Rozstrzyganie o wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu w orzeczeniu kasatoryjnym (art. 108 § 2 k.p.c.)

W orzecznictwie Sądu Najwyższego sporne jest, czy w orzeczeniu kasatoryjnym należy rozstrzygać o wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu. W części orzeczeń przyjmuje się, że w razie uchylenia zaskarżonego wyroku o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym orzeka sąd, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania. W tego rodzaju orzeczeniach Sąd Najwyższy bądź wprost w sentencji wskazuje, że przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania również w zakresie wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu występującego w postępowaniu kasacyjnym (np. wyroki SN z 15 września 2016 r., I CSK 607/15, i z 16 lutego 2017 r., III CSK 41/16), bądź – wychodząc z założenia, że wynagrodzenie to mieści się w kategorii kosztów postępowania kasacyjnego – jedynie w uzasadnieniu wyjaśnia, że rozstrzygnięcie o kosztach procesu po ponownym rozpoznaniu sprawy powinno objąć również to wynagrodzenie (tak m.in. wyroki SN: z 13 stycznia 2004 r., V CK 172/03; z 4 lutego 2005 r., I CK 489/04; z 18 czerwca 2015 r., III CSK 396/14).

Natomiast w części orzeczeń Sąd Najwyższy, mimo uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, w tym także co do kosztów postępowania kasacyjnego, rozstrzyga odrębnie o wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu działającego przed Sądem Najwyższym (tak np. wyroki SN: z 10 stycznia 2007 r., I CSK 335/06; z 20 maja 2009 r., I CSK 412/08; z 20 maja 2009 r., I CSK 386/08; z 8 września 2017 r., II CSK 771/16).

Mechanizm rozstrzygania o wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu wyklucza wydanie w tym przedmiocie orzeczenia przed zakończeniem postępowania. Dopóki bowiem nie zostanie wydane orzeczenie kończące postępowanie w sprawie nie sposób ocenić, która strona wygrała sprawę w rozumieniu art. 98 § 1 k.p.c., co oznacza, że nie jest możliwe rozstrzygnięcie od kogo i na czyją rzecz ma zostać zasądzona kwota tytułem wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu, a także według jakich zasad to wynagrodzenie ma zostać ustalone.

W szczególności nie można przyjąć, że przed zakończeniem postępowania wynagrodzenie powinno zostać przyznane od Skarbu Państwa, a następnie rozliczone – stosownie do wyniku sprawy – jako wydatek w rozumieniu art. 5 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1125) na podstawie art. 113 tej ustawy. Oznaczałoby to bowiem odwrócenie zasady wynikającej z art. 29 ust. 1 Prawa o adwokaturze w zw. z § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r., zakładającej, że Skarb Państwa ponosi jedynie subsydiarną odpowiedzialność za wynagrodzenie adwokata ustanowionego z urzędu.

Nie ma więc regulacji, która stanowiłaby wyjątek dla pełnomocników z urzędu i pozwalała przyznać koszty nieopłaconej pomocy prawnej przed wydaniem orzeczenia kończącego sprawę. Dopiero zakończenie sprawy i jej wynik decydują o tym od kogo pełnomocnik z urzędu otrzyma zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu (tak, trafnie, postanowienie SN z 1 lipca 2020 r., I UZ 20/19, zob. też postanowienie SN z 24 czerwca 2015 r., II CZ 21/15).

Postanowienie SN z dnia 21 lutego 2023 r., II CSKP 676/22

Standard: 70193 (pełna treść orzeczenia)

Wynagrodzenie pełnomocnika ustanowionego z urzędu stanowi odrębny składnik kosztów procesu (art. 98 § 3 k.p.c.), o którym sąd – zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. – powinien rozstrzygnąć w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.

Uchwała SN z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09

Standard: 72049 (pełna treść orzeczenia)