Kult pamięci osoby zmarłej

Uprawnienie do pochowania zwłok osoby bliskiej, jak również uprawnienie do żądania ekshumacji, są uznawane za element szerszego prawa związanego z dobrem osobistym, którym jest kult pamięci osoby zmarłej. 

Wyrok SN z dnia 19 listopada 2020 r., II CSK 30/19

Standard: 62142 (pełna treść orzeczenia)

Niewątpliwie kult pamięci zmarłej osoby bliskiej stanowi uznane samodzielne dobro osobiste (np. postanowienie SN z 30 lipca 1965 r., II CR 53/65; wyroki SN: z 12 lipca1968 r., I CR 252/68, i z 13 lipca 1977 r., I CR 234/77), w przypadku którego przedmiotem ochrony prawnej jest sfera uczuciowa żyjącej osoby związana z kultem pamięci osoby najbliższej, tj. prawo do kultywowania pamięci osoby zmarłej (wyroki SN: z 9 lutego 2011 r., V CSK 256/10, i z 7 lipca 2005 r., IV CK 42/05).

We wszystkich wypadkach ochrony uprawnień dotyczących różnych aspektów pochowania osoby bliskiej i pamięci o niej chodzi o jedno dobro osobiste, określane zbiorczo, które powstaje wraz ze śmiercią tej osoby i obejmuje prawo jej bliskich do kultywowania pamięci po niej oraz wspomnień o niej powstałych za jej życia. Powstaje dopiero w chwili śmierci osoby bliskiej, mimo że odnosi się do relacji i wspomnień (interakcji) danej osoby ze zmarłym za jego życia. Jeżeli uprawniony powołuje się na naruszenie sfery jego indywidualnych odczuć związanych z kultywowaniem pamięci o osobie zmarłej, przysługują mu roszczenia przewidziane w art. 24 § 1 i 2 k.c. oraz w art. 448 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z 7 listopada 2002 r., II CKN 980/00). Należy jednak wskazać, że kult pamięci osoby zmarłej nie jest dobrem opartym na więzi bliskości między osobami żyjącymi, ale jest to dobro obejmujące wyłącznie uczucia i interesy niemajątkowe osoby żyjącej, związane z pamięcią o osobie zmarłej. Tym samym, nawet jeśli dobro to stanowiło podstawę do uzasadnienia przyznania zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. osobie bliskiej poszkodowanego, który zmarł wskutek czynu niedozwolonego, nie ma żadnych podstaw dla analogicznego jego stosowania w przypadku wyrządzenia żyjącej osobie poszkodowanej poważnego uszczerbku na zdrowiu.

W przypadku dobra polegającego na kulcie pamięci osoby zmarłej chroniona nie jest bowiem istniejąca relacja, ani jej jakość, do osoby bliskiej, ale prawa indywidualne wyłącznie tej osoby, która (nadal) żyje i ma określone interesy własne związane z podtrzymywaniem pamięci o bliskim zmarłym w określony sposób.

Kult pamięci osób zmarłych nie dotyczy stanu faktycznego polegającego na relacji dwóch osób fizycznych, tylko na opisie interesów faktycznie związanych wyłącznie z samym uprawnionym. To dobro osobiste nie chroni więzi ze zmarłym, lecz służy ochronie własnych interesów niemajątkowych uprawnionego. Zmarły jest tylko punktem odniesienia dla uczuć osoby żyjącej, na tym buduje ona poczucie własnej wartości (por. wyrok SN z 12 lipca 1968 r., I CR 252/68).

Także w piśmiennictwie dominujący jest pogląd, że umożliwienie osobom bliskim występowania z roszczeniami np. zakazującymi szkalowania dobrego imienia zmarłego służy ochronie własnego interesu uprawnionego, a istnienie więzi emocjonalnej ze zmarłym nie zależy od woli innej osoby niż sam uprawniony

Uchwała SN z dnia 21 października 2019 r., I NSNZP 2/19

Standard: 34460 (pełna treść orzeczenia)