Wyrok z dnia 1968-07-12 sygn. I CR 252/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 252/68

Wyrok z dnia 12 lipca 1968 r.

Sfera uczuciowa związana z kultem pamięci osoby najbliższej może stanowić przedmiot ochrony prawnej na podstawie art. 23 i 24 k.c.

Przewodniczący: sędzia E. Mielcarek. Sędziowie: J. Ignatowicz, Z. Masłowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Łucji O. przeciwko Władysławowi N. o nakazanie usunięcia fotografii, na skutek rewizji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy z dnia 23 stycznia 1968 r. oraz zażalenia pozwanego na orzeczenie o kosztach procesu zawarte w powyższym wyroku,

zaskarżony wyrok uchylił i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu dla m.st. Warszawy do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

W dniu 19.XII.1962 roku zginął w wypadku lotniczym syn powódki wraz ze swoją żoną, która była córką pozwanego. Małżonkowie zostali pochowani w grobowcu należącym do pozwanego.

Powódka twierdzi w pozwie, że pozwany bez zgody powódki umieścił na płycie pomnika fotografię jej zmarłego syna. Zdaniem powódki umieszczenie fotografii jako forma pamięci po zmarłym jest dla niej prymitywna i nie odpowiada jej potrzebom kultu. Rozpacz powódki po stracie syna jest nadal tak wielka, że oglądanie na cmentarzu fotografii syna potęguje u niej bolesne wspomnienia, co ze względu na wiek i zły stan zdrowia uniemożliwia jej odwiedzanie grobu i oddawanie się kontemplacji. W tym stanie rzeczy powódka uważa, że jej prawo uprawiania kultu pamięci zmarłego syna, w szczególności prawo pielęgnowania grobu i oddawania się kontemplacji, stanowiące jej prawo osobiste, zostało naruszone przez pozwanego na skutek umieszczenia fotografii, wobec czego domaga się nakazania pozwanemu usunięcia fotografii syna z płyty grobowca, a w razie niewykonania tego obowiązku przez pozwanego - upoważnienia jej do usunięcia fotografii.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o jego oddalenie, przy czym podniósł, że ani sprawowanie kultu dla zmarłego, ani oddawanie się kontemplacji nie jest prawem osobistym pozostającym pod ochroną prawa cywilnego, a gdyby nawet było, to powódka mogłaby żądać ochrony tylko wówczas, gdyby działanie pozwanego było bezprawne, czego nie można powiedzieć o umieszczeniu fotografii zmarłego zięcia pozwanego na płycie grobowca. Żądanie usunięcia fotografii pozostaje również, zdaniem pozwanego, w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Wojewódzki oddalił powództwo. Sąd uznał, że pozwanemu nie można zarzucić, żeby działał bezprawnie i naruszył prawo osobiste powódki, a w szczególności jej prawo do kontemplacji. Umieszczenie fotografii osoby zmarłej na pomniku na grobie nie jest wprawdzie powszechnie stosowane, jednakże fakt taki w żadnym razie nie uwłacza pamięci osoby zmarłej. Przeciwnie, w pewnych środowiskach uznaje się umieszczenie fotografii za formę oddania pamięci na równi z wystawieniem nagrobka i innymi formami, jak składanie na grobie kwiatów czy palenie lampek. Umieszczenie zatem przez pozwanego na pomniku zdjęcia jego zięcia nie jest sprzeczne z istniejącymi zwyczajami.

Działanie pozwanego nie może być uznane za bezprawne, mimo że nie miał on zgody powódki na umieszczenie fotografii jej syna. W poprzednim procesie między stronami zostało już wyjaśnione, że pozwany był uprawniony do pochowania zwłok zięcia. Uprawnienie to odnosi się także do wszelkich przyjętych zwyczajowo form pielęgnacji grobu zięcia i do przyjętych form oddania pamięci zmarłemu. Skoro w działaniu pozwanego Sąd nie dopatrzył się bezprawności, przesądza to o konieczności oddalenia powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jak wynika z twierdzeń powódki, domaga się ona ochrony prawnej ze względu na naruszenie jej uczuć, jakie żywi względem zmarłego syna. Jako przedmiot ochrony prawnej powódka wskazuje więc swoją sferę uczuciową związaną z kultem pamięci jej zmarłego syna. Sąd Wojewódzki prawidłowo więc rozpoznał sprawę na podstawie przepisów o ochronie dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c.).

Wprawdzie art. 23 k.c. wymieniając różne rodzaje dóbr osobistych, nie wspomina o kulcie pamięci zmarłych, jednakże należy mieć na uwadze, że przepis ten wymienia najważniejsze dobra osobiste jedynie, jak to wynika z użycia sformułowania: "w szczególności", przykładowo, a zatem niezależnie od wymienionych w nim dóbr osobistych przepisy szczególne mogą udzielać ochrony prawnej innym jeszcze wartościom mającym charakter dóbr osobistych. Według art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. Nr 11, poz. 62) prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej. Prawo pochowania zwłok jest prawem podmiotowym, obejmującym wybór miejsca i sposobu pochowania zwłok, jak również zmianę miejsca ich spoczynku (przeniesienie zwłok). Ochrona prawna sięga jednak znacznie dalej. Z przepisów rozporządzenia Min. Gospodarki Komunalnej oraz Zdrowia z dnia 25.V.1961 r. w sprawie urządzania cmentarzy, prowadzenia ksiąg cmentarnych oraz chowania zmarłych (Dz. U. Nr 31, poz. 152) wynika szereg uprawnień pozostałej rodziny osoby zmarłej, w szczególności prawo do nabycia prawa korzystania z terenu na urządzenie grobu, wybudowanie grobu, ustawienie nagrobka. Z tych uprawnień wynikają dalsze uprawnienia do pielęgnacji grobu, odwiedzania go i oddawania się kontemplacji, odbywania ceremonii religijnych tp.

Powyższe uprawnienia służą ochronie sfery uczuciowej wiążącej się z kultem pamięci zmarłego i stanowiącej dobro osobiste człowieka.

Często się zdarza, że kult pamięci tej samej osoby zmarłej stanowi dobro osobiste więcej niż jednego człowieka (np. kilku krewnych). Każda z tych osób może samodzielnie i niezależnie od pozostałych zaspokajać swoje potrzeby uczuciowe związane z kultem pamięci zmarłego i w tym celu wykonywać przysługujące jej uprawnienia. Ponieważ jednak każdej z nich przysługuje również ochrona prawna przed zagrożeniem lub naruszeniem jej dobra osobistego, przeto pozostałe osoby mają obowiązek powstrzymywania się od wszelkich działań, które by stanowiły takie zagrożenie lub naruszenie.

Trafnie zakłada Sąd Wojewódzki, że ochrona prawna przed naruszeniem prawa osobistego ze strony pozwanego przysługiwałaby powódce jedynie wówczas, gdyby działanie pozwanego było bezprawne. Ocenę jednak braku bezprawności oparł Sąd Wojewódzki na nie dość wnikliwej i gruntownej analizie okoliczności sprawy.

Jest chyba poza sporem, że dla powódki, jako matki, zmarły był osobą znacznie bliższą niż dla pozwanego, który był tylko powinowatym (teściem), co uzasadnia przyjęcie, że również u powódki większy jest znacznie rozmiar doznanych na skutek śmierci syna cierpień oraz zakres potrzeb uczuciowych związanych z kultem pamięci zmarłego. Wkłada to na pozwanego szczególny obowiązek uszanowania cierpień matki po stracie syna i powstrzymania się od wszelkich działań, które by te cierpienia powiększały. Poszanowanie dla bólu spowodowanego śmiercią osoby najbliższej, a zwłaszcza dziecka, jest nakazem moralnym głęboko w społeczeństwie naszym zakorzenionym i stanowi jedną z zasad współżycia. Wszelkie przeto działania naruszające powyższy nakaz pozostają w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i jako takie są działaniami bezprawnymi w rozumieniu art. 24 § 1 k.c.

Oceniając ze stanowiska wyżej przytoczonej zasady współżycia społecznego postępowanie pozwanego, należy przede wszystkim podnieść, że podejmując zamiar umieszczenia na płycie pomnika fotografii zmarłego - co stanowi urządzenie trwałe a przy tym, jak to prawidłowo ustala zaskarżony wyrok, nie jest stosowaną powszechnie formą kultu pamięci zmarłych - pozwany miał obowiązek porozumieć się z powódką i uwzględnić jej życzenia, jeśliby były uzasadnione. Zastrzeżenia powódki przeciwko umieszczeniu fotografii mogłyby być uzasadnione wówczas, gdyby się okazały prawdziwe jej twierdzenia przytaczane w niniejszym procesie, że widok podobizny zmarłego syna odświeża jej ból spowodowany jego śmiercią i wywołuje tak gwałtowne i bolesne reakcje, że dla uniknięcia ich usunięto w mieszkaniu powódki z jej pola widzenia wszystkie podobizny zmarłego syna oraz inne przedmioty wiążące się z pamięcią jej syna.

Gdyby powyższe twierdzenia powódki okazały się prawdziwe, to wówczas umieszczenie fotografii syna powódki na płycie pomnika stanowiłoby naruszenie jej prawa osobistego, a jednocześnie stanowiłoby bezprawne działanie pozwanego, uzasadniające poszukiwanie przez powódkę ochrony prawnej.

Stanowisko powyższe zakłada, że stopień napięcia cierpień pozwanego po stracie zięcia jest znacznie niższy od cierpień matki, uzasadnia wniosek, że kwestia umieszczenia na płycie grobowca podobizny zmarłego nie ma istotnego wpływu na rozmiar jego cierpień. Pozwany zresztą w dotychczasowym postępowaniu twierdzeń odmiennych nie przytaczał.

Skoro Sąd Wojewódzki z powyższego stanowiska sprawy nie rozważał, zaskarżony wyrok - wobec niewyjaśnienia istoty sprawy - nie może być utrzymany i z mocy art. 388 § 1 k.p.c. podlega uchyleniu.

OSNC 1970r., Nr 1, poz. 18