Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej zamieszkałej za granicą

Sprawowanie pieczy zastępczej nie jest uprawnieniem rodziny zastępczej, lecz jej obowiązkiem, z którego jest ona ścisłe rozliczana. Nie można w związku z tym dopuścić do tego, aby na skutek zastosowanej wykładni prawa, której wyniki nie są jednolite i mogą prowadzić do różnych wniosków, jakąkolwiek szkodę miało odnieść dziecko, co niewątpliwie może nastąpić jeśli pozbawi się rodzinę zastępczą środków na jego utrzymanie.

Trudno zgodzić się z taką wykładnią art. 5 ust. 1 pkt 1 u.w.r.p.z., która prowadziłaby do pozbawienia strony uprawnienia do pobierania stosownych świadczeń, tylko z tego powodu, że nie zamieszkuje aktualnie na terytorium kraju, lecz sprawuje w dalszym ciągu pieczę nad powierzonym jej dzieckiem i to w oparciu o uzyskaną zgodę sądu. Należy też podkreślić, że udzielona zgoda obejmowała nie tylko sam wyjazd, ale także możliwość podejmowania decyzji w sprawach związanych z leczeniem i edukacją małoletniej. I choć istotnie skarżąca przebywała już od dłuższego czasu w Wielkiej Brytanii, to nie może nie zauważyć, że postanowienie to wyraźnie określało granice pobytu dziecka poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wyjazd ten - wbrew twierdzeniom organów – miał zatem czasowy charakter.

Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 2 września 2020 r., IV SA/Wr 62/20

Standard: 68956 (pełna treść orzeczenia)

W myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 u.w.r.p.z., ustawę stosuje się do osób posiadających obywatelstwo polskie mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także niemających miejsca zamieszkania na tym terytorium, ale na nim przebywających.

Z treści tego przepisu wynika zatem, że regulacje ustawowe obejmują osoby uprawnione do skorzystania z systemu pieczy zastępczej wyłącznie w sytuacji,

gdy zamieszkują one bądź choćby tylko przebywają na terytorium kraju. Pozostali, którzy nie spełniają tego kryterium, nie mogą więc – a contrario – być beneficjentami wsparcia ustawowego. Niemniej jednak zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego i przewiduje pewnego rodzaju odstępstwa.

Pierwszym z nich jest przypadek wskazany w art. 5 ust. 2 u.w.r.p.z., który stanowi, że osoba objęta zakresem zastosowania ustawy nie traci uprawnień określonych w dziale IV (pomoc dla osób usamodzielnianych) w sytuacji podjęcia nauki poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Drugi przykład, na który należy zwrócić uwagę – zwłaszcza w okolicznościach niniejszej sprawy – wynika z art. 42 ust. 4 u.w.r.p.z. i daje rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka możliwość czasowego sprawowania pieczy zastępczej także poza terytorium kraju, ale pod warunkiem uprzedniego uzyskania zgody sądu. W takiej sytuacji opiekun, zachowując możliwość sprawowania pieczy zastępczej nad dzieckiem w trakcie jego zagranicznego pobytu, winien mieć również zapewnione środki na zaspokojenie podstawowych potrzeb tego dziecka.

W przeciwnym razie instytucja pieczy zastępczej byłaby niepełna, albowiem z jednej strony nakładałaby na daną osobę określone w ustawie obowiązki, z drugiej zaś strony nie gwarantowałaby środków na ich realizację.

Przepis art. 42 ust. 4 u.w.r.p.z. nie może być więc traktowany jedynie w kategoriach przesłanki formalnej dla kandydatów na rodziców zastępczych. W przeciwnym razie rodzina zastępcza byłaby adresatem tylko niektórych regulacji ustawowych. Gdyby jednak tak miało być, to ustawodawca winien było to wyraźnie w ustawie zaznaczyć. Jeśli zaś tak się nie stało, to należało interpretować te dwa przepisy łącznie i na ich podstawie zrekonstruować normę prawną mającą zastosowanie w podobnych przypadkach.

Piecza zastępcza jest instytucją ukierunkowaną na ochronę szczególnej kategorii osób jaką są dzieci. Nie można zapominać o celu jaki przyświecał ustawodawcy przy wprowadzaniu do systemu prawnego regulacji dotyczących pieczy zastępczej, który następnie został zawarty w preambule uchwalonej ustawy, a mianowicie o dobru dziecka i zapewnieniu mu harmonijnego rozwoju w środowisku wolnym od przemocy i w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia. Nie można również pominąć przepisów rangi konstytucyjnej i prawnomiędzynarodowej, w tym w szczególności Konwencji o prawach dziecka, która wprost w art. 20 ust. 1 stanowi, że dziecko pozbawione czasowo lub na stałe swego środowiska rodzinnego lub gdy ze względu na swoje dobro nie może pozostawać w tym środowisku, będzie miało prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa. Wskazane regulacje, składające się na system ochrony i opieki nad dziećmi, winny zatem stanowić dla organu punkt odniesienia dla dokonywanej interpretacji przepisów.

Dlatego też trudno zgodzić się z taką wykładnią art. 5 ust. 1 pkt 1 u.w.r.p.z., która prowadziłaby do pozbawienia strony uprawnienia do pobierania stosownych świadczeń, tylko z tego powodu, że nie zamieszkuje ona czasowo na terytorium kraju, lecz sprawuje w dalszym ciągu pieczę nad dzieckiem w oparciu o udzielone jej uprzednio zezwolenie uprawnionego organu władzy publicznej. Zgodnie bowiem

z postanowieniem Sądu Rejonowego [...] we W. z dnia [...] maja 2017 r., sygn. akt [...] skarżąca uzyskała zgodę na czasowe sprawowanie pieczy zastępczej poza terytorium kraju (na terenie N.). I choć w istocie w orzeczeniu tym nie uszczegółowiono okresu, na który wskazana zgoda została udzielona, to badanie jego prawidłowości w ramach niniejszej sprawy pozostaje poza kompetencjami tutejszego Sądu, Kolegium, jak i organu pomocy społecznej. Oznacza to więc, że organy winny były wziąć wydaną zgodę pod uwagę z urzędu jako okoliczność istotną w sprawie.

Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 13 września 2019 r., IV SA/Wr 189/19

Standard: 68958 (pełna treść orzeczenia)