Obowiązek informacyjny organów i podmiotów, o których mowa w art. 761 § 1[1] k.p.c.) oraz zwrot kosztów udzielenia informacji

Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przysługuje droga sądowa do dochodzenia opłaty za udzielenie informacji o danych zgromadzonych na kontach ubezpieczonego lub płatnika składek oraz do dochodzenia odsetek za opóźnienie w przekazaniu opłaty, powstające po jej ustaleniu przez komornika sądowego w postępowaniu egzekucyjnym (art. 50 ust. 3 i 10 oraz ust. 10ab ustawy z dnia 13 października 1998 r, o systemie ubezpieczeń społecznych, jedn. tekst Dz. U. z 2022 r., poz. 1009 ze zm.).

Obowiązek informacyjny w postępowaniu egzekucyjnym, o którym mowa w art. 761 § 1[1] k.p.c., dotyczy także Zakładu, co znajduje potwierdzenie w art. 50 ust. 3 u.s.u.s. Obowiązek ten nie jest realizowany w interesie Zakładu jako uczestnika obrotu prawnego, lecz w interesie wierzyciela, który na drodze egzekucji sądowej zmierza do wyegzekwowania należnego mu świadczenia. Nałożenie na Zakład obowiązku informacyjnego pozostaje w związku z tym, że jako podmiot, któremu państwo powierzyło zarządzanie środkami z publicznych funduszy ubezpieczeniowych, zbiera informacje użyteczne także w postępowaniu egzekucyjnym. Nałożenie na Zakład tego rodzaju obowiązku jest naturalną konsekwencją jego statusu i rodzaju danych, które ustawodawca pozwala mu zbierać w związku z realizowaniem zadań, a przekazanie informacji organowi egzekucyjnemu jest działaniem podjętym w wykonaniu funkcji publicznoprawnych.

Udzielenie komornikowi informacji, o których mowa w art. 50 ust. 3 u.s.u.s. jest z woli ustawodawcy odpłatne. Ustawodawca w art. 10b u.s.u.s. upoważnił Ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do określenia wysokości tej opłaty (nieprzekraczającej stawki oznaczonej w art. 10a u.s.u.s.) oraz sposobu jej wnoszenia w drodze rozporządzenia, przy założeniu, że wysokość opłaty może być uzależniona od formy złożenia wniosku, udostępnienia danych i wysokości ponoszonych przez Zakład kosztów związanych z udzielaniem informacji, w szczególności kosztów wyszukania informacji i sporządzenia zaświadczenia, oraz przy uwzględnieniu konieczności zapewnienia sprawnego poboru opłaty. Delegacja ta została wykonana w rozporządzeniu w sprawie wysokości opłaty.

Przed zmianą ustawy o komornikach sądowych interes finansowy Zakładu możliwy do zrealizowania w związku z informacjami zgromadzonymi w jego bazach danych był zabezpieczony w przepisach wykonawczych do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w ten sposób, że do udzielenia informacji miało dojść po uprzednim uregulowaniu przez organ egzekucyjny opłaty. Obecnie informacje żądane przez komorników mają im być przekazane w terminie 7 dni od otrzymania wniosku (art. 10ad u.s.u.s.).

W art. 10aa u.s.u.s., dodanym z dniem 13 czerwca 2017 r. na mocy ustawy nowelizującej z 11 maja 2017 r., ustawodawca przyjął, że opłatę za udzielenie informacji wnosi się w terminie 14 dni od dnia wystawienia przez Zakład rachunku. Przepis ten ma dotyczyć wszystkich podmiotów uprawionych do zażądania od Zakładu udzielanych odpłatnie informacji. Względy systemowe wykluczają jednak możliwość przyjęcia, że komornik sądowy, któremu Zakład przesłał rachunek za udzielenie informacji, reguluje tę opłatę bez dokonania jakiejkolwiek weryfikacji rachunku i bez określenia wysokości wydatku należnego na rzecz Zakładu w postanowieniu, z którego – po jego uprawomocnieniu się – będzie wynikać, w jakiej kwocie wydatek stanie się jednym za składników kosztów postępowania egzekucyjnego, obciążających stosownie do przytoczonych wyżej reguł dłużnika lub wierzyciela. Wydatek na pokrycie kosztów udzielenia informacji nie jest ostatecznie czyniony ze środków własnych komornika, którymi pełniący tę funkcję mógłby dowolnie zarządzać gdyż – w myśl przytoczonych reguł ogólnych – obciążona nim zostanie któraś ze stron postępowania egzekucyjnego. Komornik ma obowiązek zweryfikować wysokość każdego wydatku, którym ostatecznie obciąży strony postępowania, a wydatki na rzecz Zakładu za udzielenie informacji niezbędnych do zapewnienia prawidłowego toku postępowania, limitowane rozporządzeniem w sprawie wysokości opłaty, nie są tu żadnym wyjątkiem. Nie jest możliwe do przyjęcia, że komornik przekazuje na rzecz Zakładu opłatę w takiej wysokości, jaką określił Zakład w przedłożonym komornikowi rachunku i zarówno organ egzekucyjny, jak i strony postępowania pozbawieni są możliwości zweryfikowania tego rachunku przez czas trwania postępowania egzekucyjnego, aż do prawomocnego ustalenia jego kosztów i obciążenia nimi jednej z jego stron. Gdyby tak przyjąć, to stronie obciążonej obowiązkiem pokrycia wydatków powstałych w postępowaniu egzekucyjnym musiałaby przysługiwać droga sądowa do dochodzenia od Zakładu zwrotu niezasadnie naliczonej części opłaty jako świadczenia nienależnego. Takie rozwiązanie byłoby sprzeczne z modelem ponoszenia kosztów postępowań przed organami państwa, w tym i przed organami egzekucyjnymi (zob. uchwała SN z 20 kwietnia 2006 r., III CZP 20/06, z 21 października 2015 r., III CZP 66/15).

Trzeba zatem przyjąć, że jeżeli Zakład realizuje obowiązek informacyjny na żądanie komornika, to komornik ma obowiązek zweryfikowania przedstawionego mu rachunku i określenia wysokości opłaty, jaką przyznaje Zakładowi za udzielenie informacji. W ten sposób działa każdy organ procesowy, włączając pewien wydatek w ogólną pulę wydatków dokonanych celowo w toczącym się postępowaniu. Wydane w tym przedmiocie postanowienie jest zaskarżalne skargą na czynności komornika (art. 767 k.p.c.), a legitymacja do jej wniesienia przysługuje nie tylko stronom postępowania egzekucyjnego, których interes w zaskarżeniu takiego postanowienia jest oczywisty, gdyż ostatecznie któraś z nich obciążona zostanie koniecznością poniesienia wydatku, niezależnie od tego, że jako składnik kosztów postępowania egzekucyjnego będzie on podlegał zaspokojeniu z sumy uzyskanej z egzekucji z wysokim pierwszeństwem, ale także Zakładowi, jako przedkładającemu rachunek (zob. też uchwała Sądu Najwyższego z 28 lutego 1992 r., III CZP 5/92, postanowienie SN z 5 listopada 2014 r., III CZP 75/14).

Prawomocne postanowienie komornika w przedmiocie wysokości opłaty za udzielenie informacji wiążąco kształtuje jej wysokość. Należy się ona zatem w takiej wysokości, jaka wynika z postanowienia. Wysokość należności składających się ostatecznie na koszty postępowania egzekucyjnego może być bowiem wyłącznie ustalona w tym postępowaniu, w którym powstały, a nie w jakimkolwiek innym postępowaniu.

Od 13 czerwca 2017 r., na mocy ustawy nowelizującej z 11 maja 2017 r., od nieuiszczonej w terminie opłaty należne są od organu egzekucyjnego odsetki ustawowe za opóźnienie określone przepisami prawa cywilnego (art. 50 ust. 10 u.s.u.s.). Odsetek nie nalicza się, jeżeli ich wysokość nie przekraczałaby trzykrotności wartości opłaty pobieranej przez operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe (Dz. U. 2018 r., poz. 2188) za przesyłkę poleconą. O tym, kiedy można mówić o opóźnieniu komornika w przekazaniu Zakładowi należności za udzielenie informacji po prawomocnym ustaleniu ich wysokości, rozstrzygają okoliczności rozważone przez Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lutego 2019 r., II CSK 764/17 i sposób ich oceny przedstawiony w motywach tego wyroku.

Należność z tytułu opłaty za udzielenie informacji, mająca ryczałtowo równoważyć wydatki, jakie Zakład ponosi w celu wykonania obowiązku informacyjnego, do której zgodnie z decyzją ustawodawcy mają być odpowiednio stosowane przepisy prawa cywilnego, jeśli powstanie i nie zostanie uregulowana, to może być dochodzona w postępowaniu przed sądem powszechnym. Sama dopuszczalność drogi sądowej w sprawie o taką opłatę nie przesądza jeszcze o zasadności powództwa. Opłata jest bowiem należna Zakładowi w takiej wysokości, jaka zostanie określona w postępowaniu egzekucyjnym przez komornika jako zasadnie naliczona za przekazanie informacji. Żądanie zasądzenia na rzecz Zakładu opłaty, o której wysokości nie wypowiedział się komorni jest przedwczesne, a żądanie zasądzenia opłaty wyżej niż prawomocnie ustalona – bezzasadne. W praktyce oznacza to, że wystąpienie z żądaniem zasądzenia opłaty od osoby będącej komornikiem jest racjonalne wówczas, gdy prawomocnie ustalona co do wysokości opłata za przekazanie informacji nie została Zakładowi zapłacona.

Uchwała SN z dnia 26 stycznia 2023 r., III CZP 128/22

Standard: 67879 (pełna treść orzeczenia)

Niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa spółdzielni mieszkaniowej przeciwko komornikowi sądowemu o zasądzenie opłaty za udzielenie mu na podstawie art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 790) informacji niezbędnych do prawidłowego prowadzenia postępowania egzekucyjnego.

 Publicznoprawny charakter stosunku powstałego na tle prawa komornika do żądania informacji od uczestników postepowania egzekucyjnego i od osób trzecich oraz opowiadającego mu obowiązku ich udzielenia przez te podmioty wynika w sposób jednoznaczny z art. 762 § 1 k.p.c., zgodnie z którym za nieuzasadnioną odmowę udzielenia takiej informacji albo za udzielenie świadomie informacji fałszywych osoba odpowiedzialna może być ukarana przez komornika grzywną.

Jedyną drogą przewidzianą w ustawie dla realizacji roszczenia pozostaje uwzględnienie tej opłaty przez komornika w postanowieniu o ustaleniu kosztów postępowania i możliwość kwestionowania tej decyzji w skardze na czynność komornika.

Niezależnie od kwestii braku możliwości zakwalifikowania takich roszczeń pieniężnych osób trzecich zgłaszanych w stosunku do komornika, jako roszczeń o charakterze prywatnoprawnym, na przeszkodzie ich dochodzenia w odrębnym procesie stoi zasada koncentracji (unifikacji) kosztów, zgodnie z którą powinny być one definitywne rozliczane w postępowaniu, w którym zostały poniesione (wyrok SN z dnia 21 września 2005 r., V CK 139/05).

Uchwała SN z dnia 21 października 2015 r., III CZP 66/15

Standard: 67882 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy