Wyrok z dnia 2005-09-21 sygn. V CK 139/05
Numer BOS: 361537
Data orzeczenia: 2005-09-21
Rodzaj organu orzekającego: Sąd Najwyższy
Sędziowie: Lech Walentynowicz SSN (autor uzasadnienia), Gerard Bieniek SSN, Marian Kocon SSN
Najważniejsze fragmenty orzeczenia w Standardach:
sygn. akt V CK 139/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 września 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa W. M.
przeciwko Gminie W.
o zapłatę,
przy udziale Rzecznika Praw Obywatelskich po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie
Cywilnej w dniu 21 września 2005 r., kasacji powódki i Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 sierpnia 2004 r., sygn. akt I ACa (...),
1.)
2.)
uchyla zaskarżony wyrok w części orzekającej o roszczeniu w wysokości
294548,60 zł (dwieście dziewięćdziesiąt cztery tysiące pięćset czterdzieści
osiem złotych 60/100) oraz co do kosztów postępowania i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego;
w pozostałej części kasację powódki oddala.
2
Uzasadnienie
Powódka W. M. domagała się zasądzenia od pozwanej Gminy W.
odszkodowania w wysokości 128 000, zł.
Powódka twierdziła, że Prezydent W. decyzją z dnia 15 listopada 1999 r.
bezpodstawnie nakazał rozbiórkę budynku nr (...) przy ulicy H. w W., w którym mieści
się jej lokal nr (...), stanowiący przedmiot odrębnej własności, o wartości 120 000, zł.
Ponadto utraciła ruchomości znajdujące się w tym mieszkaniu, o wartości 8000, zł.
Wyrokiem z dnia 11 marca 2002 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo,
przede wszystkim dlatego, że rozbiórka budynku nastąpiła w wykonaniu prawomocnych
decyzji administracyjnych.
W następstwie apelacji powódki, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2002
r. uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej roszczenia o zapłatę 8000, zł i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania, a w pozostałym zakresie oddalił apelację. Sąd
odwoławczy podzielił stanowisko Sądu I instancji w odniesieniu do przedwczesności
roszczenia odszkodowawczego za „utracone mieszkanie” (120 000, zł), wobec
niespełnienia przesłanek przewidzianych w art. 160 k.p.a. Inne były natomiast —
zdaniem Sądu
— przesłanki roszczenia odszkodowawczego za utracone ruchomości,
gdyż dotyczyły zawinionego działania pozwanej przy rozbiórce budynku.
W toku dalszego postępowania pierwszoinstancyjnego powódka rozszerzyła
powództwo z kwoty 8000, zł do kwoty 11 411,23 zł, a następnie zgłosiła dalsze
roszczenia:
1 . ) o zapłatę 120 000, zł za utracone mieszkanie;
2.) o zapłatę 116 363,44 zł (rozszerzone później o dalszą kwotę 38 185,16 zł) z
tytułu utraty dochodów związanych z gospodarczym wykorzystaniem
mieszkania;
3.) o zadośćuczynienie w wysokości 20 000, zł;
4.) o zwrot kosztów dojazdu na rozprawy przed Naczelnym Sądem
Administracyjnym (758,49 zł).
Wyrokiem z dnia 20 lutego 20004 r. Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo
w wysokości 2 190,75 zł, wobec niezabezpieczenia budynku przed kradzieżą przez
Zarząd Gospodarki Komunalnej, przy uwzględnieniu otrzymanego przez powódkę
odszkodowania ubezpieczeniowego. W pozostałej części powództwo zostało oddalone,
mimo otwarcia drogi sądowej przed sądem powszechnym z racji stwierdzenia
3
nieważności decyzji Prezydenta W. z dnia 15 listopada 1999 r. i odmowy wypłaty
odszkodowania w postępowaniu administracyjnym, ponieważ —
zdaniem Sądu
Prezydent nie działał jako przedstawiciel Gminy, lecz jako przedstawiciel Miasta W. na
prawach powiatu, co oznacza brak legitymacji biernej strony pozwanej.
Na skutek apelacji obu stron, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2004 r.
— zmieniając zaskarżony wyrok - odrzucił pozew o zapłatę 120 000, zł i oddalił dalsze
powództwo oraz oddalił apelację powódki i orzekł o kosztach postępowania.
Odrzucając pozew w części dotyczącej roszczenia odszkodowawczego za „utratę
mieszkania”, Sąd odwoławczy powołał się na prawomocne oddalenie tego roszczenia
wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 11 marca 2002 r., wykluczające ponowne
orzekanie w tym przedmiocie między tymi samymi stronami (art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c.)
Sąd Apelacyjny zaaprobował pogląd uznający brak biernej legitymacji
materialnoprawnej pozwanej Gminy co do roszczeń związanych z utratą lokalu
i pozbawieniem możliwości zarobkowania w nim, z zadośćuczynieniem za
naruszenie dóbr osobistych spowodowane „walką z urzędnikami” oraz z
poniesieniem kosztów procesu przed NSA. Strona pozwana nie odpowiada bowiem
odszkodowawczo za skutki decyzji administracyjnych o wykwaterowaniu i rozbiórce
budynku, bo są to zadania ponadgminne, leżące w gestii powiatu (miasta na
prawach powiatu), a powiat nie przekazał tych zadań Gminie W.
Za bezpodstawne zostało uznane też roszczenie związane z utratą
ruchomości w mieszkaniu W. M.. Była to bowiem szkoda kradzieżowa w prywatnym
mieszkaniu, nie objęta obowiązkiem przeciwdziałania po stronie pozwanej Gminy.
Powódka zaskarżyła ten wyrok w całości powołując się na błędną wykładnię
art. 91 i 92 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym,
niezastosowanie art. 415 i 4201 k.c. oraz naruszenie art. 64 ust. 1 Konstytucji.
Zakwestionowała też odrzucenie pozwu w odniesieniu do roszczenia
o zapłatę 120 000 zł, naruszające art. 365 k.p.c., oraz orzeczenie o kosztach
postępowania, nieznajdujące uzasadnienia w treści art. 112, 120 i 386 k.p.c.
Z mocy art. 60 § 2 k.p.c. (w związku z art. 14 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca
1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich) kasację wniósł również Rzecznik Praw
Obywatelskich zarzucając:
1.)
rażące naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 92 ust.
2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. 2001
4
r., Nr 142, poz. 1592 ze zm.) oraz niezastosowanie art. 77 ust. 1 Konstytucji
przez przyjęcie braku legitymacji biernej pozwanej Gminy, co pozbawiło
powódkę prawa do odszkodowania za niezgodne z prawem działanie organu
władzy publicznej;
2.)
naruszenie przepisów postępowania, a to art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c., przez bezpodstawne odrzucenie pozwu o zapłatę 120 000, zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy rozpoznać procesowy zarzut naruszenia art.
199 § 1 pkt 2 k.p.c. i art. 366 k.p.c., a to w związku z odrzuceniem w instancji
apelacyjnej pozwu o zapłatę 120 000, zł. Roszczenie te, związane z utratą przez
powódkę mieszkania po rozbiórce budynku, zostało zgłoszone przez W. M. już w
pierwszej fazie procesu i prawomocnie oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego z
dnia 11 marca 2002 r. (aprobata tego rozstrzygnięcia znalazła wyraz w wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 6 sierpnia 2002 r.) Powódka ponowiła te roszczenie, w
związku z czym Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku uznał, że powaga rzeczy
osądzonej wyklucza ponowne orzekanie w tym samym przedmiocie między tymi
samymi stronami (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 366 k.p.c.). Stanowisko
te nie jest uzasadnione z następujących przyczyn.
Omawiane roszczenie powódki jest następstwem wydania w dniu
15 listopada 1999 r. przez Prezydenta W. decyzji administracyjnej o rozbiórce
budynku nr (...) położonego przy ul. H. w W. Decyzja ta była prawomocna w chwili
orzekania o tym roszczeniu w wyroku Sądu Okręgowego z dnia 11 marca 2002 r.
oraz w wyroku Sąd Apelacyjnego z dnia 6 sierpnia 2002 r. Sądy musiały
respektować tę decyzję w ramach podziału zadań władzy publicznej (art. 10
Konst.), aż do chwili stwierdzenia jej nieważności w trybie administracyjnym w dniu
4 grudnia 2002 r. Nie może być wątpliwości, że podstawą roszczenia powódki jest
art. 160 k.p.a. (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1989 r., III CZP
58/88 — OSNC 1989, z. 9, poz. 129). Przepis ten został wprawdzie uchylony przez
art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy — kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692), ale
— jak trafnie zauważył
Rzecznik Praw Obywatelskich — obowiązuje nadal, z mocy art. 5 tej ustawy, do
zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed wejściem w życie ustawy
zmieniającej, tj. przed dniem 1 września 2004 r.
5
Postępowanie odszkodowawcze, którego podstawę stanowi art. 160 k.p.a.,
jest dwufazowe. Niezakończenie pierwszego etapu (administracyjnego) czyni drogę
sądową czasowo niedopuszczalną. Otwarcie jej następuje z momentem wydania
decyzji administracyjnej (jednoinstancyjnie),
która nie zadowala strony
poszkodowanej (bliżej: orzeczenia Sądu Najważniejszego z dnia 13 maja 2003 r.,
V CKN 151/01 - OSNC 2004, z. 7-8, poz. 120 oraz z dnia 21 sierpnia 2003 r.,
III CZP 51/03 — OSNC 2004, z 10, poz. 156). Oznacza to, że otwarcie drogi
sądowej dla powódki nastąpiło dopiero w dacie wydania decyzji odmownej przez
Główny Inspektorat Nadzoru Budowlanego, tj. w dniu 4 września 2003 r., przy
zachowaniu terminu określonego w art. 160 § 5 k.p.a.
W aprobowanym instancyjnie wyroku z dnia 11 marca 2002 r. Sąd Okręgowy
oddalił powództwo o zapłatę 120 000, zł jako przedwczesne, aczkolwiek
niedopuszczalność drogi sądowej (także czasowa) uzasadniała odrzucenie pozwu
(art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.). Niezależnie jednak od sposobu „negatywnego'
rozstrzygnięcia, stwierdzona została wówczas niemożność (niedopuszczalność)
merytorycznego rozpoznania roszczenia przez sąd powszechny, bo wówczas
istniała wyłączność drogi postępowania administracyjnego. Niesłusznie w związku z
tym Sąd Apelacyjny uznał, że prawomocny wyrok z dnia 11 marca 2002 r.
uniemożliwił ponowne zgłoszenie roszczenia przez powódkę po dniu 4 września
2003 r. Powagą rzeczy osądzonej są objęte tylko te elementy orzeczenia co do
istoty sprawy, w których sąd wypowiada się w sposób autorytatywny o żądaniu. Do
uznania, że sprawa została prawomocnie osądzona, nie wystarczy bowiem
stwierdzenie, że w obu sprawach chodzi o to samo roszczenie i że identyczne są
strony obu procesów, bowiem mimo identyczności stron i dochodzonego roszczenia
stan rzeczy osądzonej nie występuje, jeżeli uległy zmianie okoliczności, których
istnienie (nieistnienie) było przyczyną oddalenia pierwszego powództwa, a więc
jeżeli roszczenie stało się w świetle nowego stanu faktycznego uzasadnione (por.
orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1957 r., I CO 20/57 — OSPiKA
1958, z. 10, poz. 261, z dnia 18 kwietnia 1980 r., IV CR 85/80 - OSNC 1980, z. 11,
poz. 214 oraz z dnia 21 maja 2004 r., V CK 528/03, nie publ.). Z przedstawionych
przyczyn Sąd Apelacyjny nie mógł odrzucić pozwu, bowiem z dniem 4 września
2003 r. otwarła się droga sądowa umożliwiająca merytoryczne rozpoznanie
roszczenia powódki o zapłatę 120 000, zł.
6
Trafnie również zakwestionowane zostało w obu kasacjach stanowisko Sądu
uznające brak legitymacji biernej pozwanej Gminy w tym procesie. Duże miasta
(m.in. W.) z mocy art. 91 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie
powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) uzyskały prawa powiatu,
co z przyczyn pragmatycznych prowadziło do „spłaszczenia” 3-szczeblowej
struktury jednostek samorządu terytorialnego, jako że wówczas następuje
ujednolicenie struktury organizacyjnej gminy miejskiej i powiatu miejskiego; gmina
jako powiat grodzki przejmuje wszystkie zadania i kompetencje powiatu,
a prezydent miasta pełni jednocześnie funkcje starosty, choć nie jest starostą.
Istotna jest aktualna treść art. 92 ust. 2 ustawy o samorządzie powiatowym,
stanowiąca, że miasto na prawach powiatu jest gminą wykonującą zadania powiatu
na zasadach określonych w tej ustawie. Oznacza to, że powiat grodzki jest gminą
o rozszerzonym zakresie kognicji, a organy gminy są właściwe również dla
rozszerzonej kompetencji (por. też art. 92 ust. 3 tej ustawy). Określenie strony
pozwanej w rozpoznawanej sprawie było więc trafne.
Niesłusznie natomiast powódka kwestionuje oddalanie powództwa o zapłatę
poniesionych wydatków w postępowaniu
przed Naczelnym Sądem
Administracyjnym. Koszty postępowania sądowego są definitywnie rozliczane w tym
postępowaniu i nie mogą być dochodzone w odrębnym procesie (zob. m.in.
orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1965 r., III CO 73/64 — OSNCP 1966, z. 7-
8, poz. 108 i z dnia 10 lutego 1995 r., III CZP 8/95 - OSNC 1995, z. 6, poz. 88).
Zasadnie również oddalił Sąd Apelacyjny roszczenie o odszkodowanie za utracone
przez powódkę ruchomości. Poniesiona przez W. M. szkoda była bezspornie
następstwem kradzieży dokonanej w jej mieszkaniu przed rozbiórką budynku, a więc w
czasie, gdy powódka była wyłączną dysponentką lokalu i jego wyposażenia. Wspólnota
samorządowa z natury rzeczy nie ma obowiązku zabezpieczania przed kradzieżą lokali,
do których członkowie wspólnoty mają samodzielny tytuł prawny (tu: z tytułu prawa
własności). Powódka nie wskazała tu uzasadnionej podstawy prawnej do dochodzenia
tego roszczenia.
Należy w konsekwencji stwierdzić, że w kasacjach zasadnie zakwestionowano
wyrok Sądu Apelacyjnego w części orzekającej (odrzucającej pozew i oddalającej
apelację) o roszczeniu w wysokości 294 548,60 zł (120 000, zł + 116 363,44 zł + 38
185,16 zł + 20 000, zł), co uzasadnia uchylenie orzeczenia w tym zakresie i przekazanie
7
sprawy do ponownego rozpoznania (art. 39313 § 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.). Kasacja
powódki w pozostałej części podlega oddaleniu (art. 39312 k.p.c.)
Uchylenie orzeczenia o kosztach postępowania czyni zbędnym omawianie
zastrzeżeń powódki co do tego orzeczenia, a to z uwagi na akcesoryjny charakter
przyszłego rozstrzygnięcia o nich. Należy jednak podzielić pogląd Sądu Apelacyjnego,
że powódce nie przysługuje zwolnienie od kosztów sądowych z mocy art. 3 ust. 1
ustawy z dnia 17 lipca 1997 r. o szczególnych zasadach postępowania
administracyjnego i sądowego w związku z usuwaniem skutków powodzi z lipca 1997r.
(Dz.U. Nr 80, poz. 494 ze zm.) Załączone do akt dokumenty nie uzasadniają bowiem
konkluzji, że przyczyną rozbiórki budynku była powódź.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 września 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa W. M.
przeciwko Gminie W.
o zapłatę,
przy udziale Rzecznika Praw Obywatelskich po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie
Cywilnej w dniu 21 września 2005 r., kasacji powódki i Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 sierpnia 2004 r., sygn. akt I ACa (...),
1.)
2.)
uchyla zaskarżony wyrok w części orzekającej o roszczeniu w wysokości
294548,60 zł (dwieście dziewięćdziesiąt cztery tysiące pięćset czterdzieści
osiem złotych 60/100) oraz co do kosztów postępowania i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego;
w pozostałej części kasację powódki oddala.
2
Uzasadnienie
Powódka W. M. domagała się zasądzenia od pozwanej Gminy W.
odszkodowania w wysokości 128 000, zł.
Powódka twierdziła, że Prezydent W. decyzją z dnia 15 listopada 1999 r.
bezpodstawnie nakazał rozbiórkę budynku nr (...) przy ulicy H. w W., w którym mieści
się jej lokal nr (...), stanowiący przedmiot odrębnej własności, o wartości 120 000, zł.
Ponadto utraciła ruchomości znajdujące się w tym mieszkaniu, o wartości 8000, zł.
Wyrokiem z dnia 11 marca 2002 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo,
przede wszystkim dlatego, że rozbiórka budynku nastąpiła w wykonaniu prawomocnych
decyzji administracyjnych.
W następstwie apelacji powódki, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2002
r. uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej roszczenia o zapłatę 8000, zł i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania, a w pozostałym zakresie oddalił apelację. Sąd
odwoławczy podzielił stanowisko Sądu I instancji w odniesieniu do przedwczesności
roszczenia odszkodowawczego za „utracone mieszkanie” (120 000, zł), wobec
niespełnienia przesłanek przewidzianych w art. 160 k.p.a. Inne były natomiast —
zdaniem Sądu
— przesłanki roszczenia odszkodowawczego za utracone ruchomości,
gdyż dotyczyły zawinionego działania pozwanej przy rozbiórce budynku.
W toku dalszego postępowania pierwszoinstancyjnego powódka rozszerzyła
powództwo z kwoty 8000, zł do kwoty 11 411,23 zł, a następnie zgłosiła dalsze
roszczenia:
1 . ) o zapłatę 120 000, zł za utracone mieszkanie;
2.) o zapłatę 116 363,44 zł (rozszerzone później o dalszą kwotę 38 185,16 zł) z
tytułu utraty dochodów związanych z gospodarczym wykorzystaniem
mieszkania;
3.) o zadośćuczynienie w wysokości 20 000, zł;
4.) o zwrot kosztów dojazdu na rozprawy przed Naczelnym Sądem
Administracyjnym (758,49 zł).
Wyrokiem z dnia 20 lutego 20004 r. Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo
w wysokości 2 190,75 zł, wobec niezabezpieczenia budynku przed kradzieżą przez
Zarząd Gospodarki Komunalnej, przy uwzględnieniu otrzymanego przez powódkę
odszkodowania ubezpieczeniowego. W pozostałej części powództwo zostało oddalone,
mimo otwarcia drogi sądowej przed sądem powszechnym z racji stwierdzenia
3
nieważności decyzji Prezydenta W. z dnia 15 listopada 1999 r. i odmowy wypłaty
odszkodowania w postępowaniu administracyjnym, ponieważ —
zdaniem Sądu
Prezydent nie działał jako przedstawiciel Gminy, lecz jako przedstawiciel Miasta W. na
prawach powiatu, co oznacza brak legitymacji biernej strony pozwanej.
Na skutek apelacji obu stron, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2004 r.
— zmieniając zaskarżony wyrok - odrzucił pozew o zapłatę 120 000, zł i oddalił dalsze
powództwo oraz oddalił apelację powódki i orzekł o kosztach postępowania.
Odrzucając pozew w części dotyczącej roszczenia odszkodowawczego za „utratę
mieszkania”, Sąd odwoławczy powołał się na prawomocne oddalenie tego roszczenia
wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 11 marca 2002 r., wykluczające ponowne
orzekanie w tym przedmiocie między tymi samymi stronami (art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c.)
Sąd Apelacyjny zaaprobował pogląd uznający brak biernej legitymacji
materialnoprawnej pozwanej Gminy co do roszczeń związanych z utratą lokalu
i pozbawieniem możliwości zarobkowania w nim, z zadośćuczynieniem za
naruszenie dóbr osobistych spowodowane „walką z urzędnikami” oraz z
poniesieniem kosztów procesu przed NSA. Strona pozwana nie odpowiada bowiem
odszkodowawczo za skutki decyzji administracyjnych o wykwaterowaniu i rozbiórce
budynku, bo są to zadania ponadgminne, leżące w gestii powiatu (miasta na
prawach powiatu), a powiat nie przekazał tych zadań Gminie W.
Za bezpodstawne zostało uznane też roszczenie związane z utratą
ruchomości w mieszkaniu W. M.. Była to bowiem szkoda kradzieżowa w prywatnym
mieszkaniu, nie objęta obowiązkiem przeciwdziałania po stronie pozwanej Gminy.
Powódka zaskarżyła ten wyrok w całości powołując się na błędną wykładnię
art. 91 i 92 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym,
niezastosowanie art. 415 i 4201 k.c. oraz naruszenie art. 64 ust. 1 Konstytucji.
Zakwestionowała też odrzucenie pozwu w odniesieniu do roszczenia
o zapłatę 120 000 zł, naruszające art. 365 k.p.c., oraz orzeczenie o kosztach
postępowania, nieznajdujące uzasadnienia w treści art. 112, 120 i 386 k.p.c.
Z mocy art. 60 § 2 k.p.c. (w związku z art. 14 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca
1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich) kasację wniósł również Rzecznik Praw
Obywatelskich zarzucając:
1.)
rażące naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 92 ust.
2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. 2001
4
r., Nr 142, poz. 1592 ze zm.) oraz niezastosowanie art. 77 ust. 1 Konstytucji
przez przyjęcie braku legitymacji biernej pozwanej Gminy, co pozbawiło
powódkę prawa do odszkodowania za niezgodne z prawem działanie organu
władzy publicznej;
2.)
naruszenie przepisów postępowania, a to art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c., przez bezpodstawne odrzucenie pozwu o zapłatę 120 000, zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy rozpoznać procesowy zarzut naruszenia art.
199 § 1 pkt 2 k.p.c. i art. 366 k.p.c., a to w związku z odrzuceniem w instancji
apelacyjnej pozwu o zapłatę 120 000, zł. Roszczenie te, związane z utratą przez
powódkę mieszkania po rozbiórce budynku, zostało zgłoszone przez W. M. już w
pierwszej fazie procesu i prawomocnie oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego z
dnia 11 marca 2002 r. (aprobata tego rozstrzygnięcia znalazła wyraz w wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 6 sierpnia 2002 r.) Powódka ponowiła te roszczenie, w
związku z czym Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku uznał, że powaga rzeczy
osądzonej wyklucza ponowne orzekanie w tym samym przedmiocie między tymi
samymi stronami (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 366 k.p.c.). Stanowisko
te nie jest uzasadnione z następujących przyczyn.
Omawiane roszczenie powódki jest następstwem wydania w dniu
15 listopada 1999 r. przez Prezydenta W. decyzji administracyjnej o rozbiórce
budynku nr (...) położonego przy ul. H. w W. Decyzja ta była prawomocna w chwili
orzekania o tym roszczeniu w wyroku Sądu Okręgowego z dnia 11 marca 2002 r.
oraz w wyroku Sąd Apelacyjnego z dnia 6 sierpnia 2002 r. Sądy musiały
respektować tę decyzję w ramach podziału zadań władzy publicznej (art. 10
Konst.), aż do chwili stwierdzenia jej nieważności w trybie administracyjnym w dniu
4 grudnia 2002 r. Nie może być wątpliwości, że podstawą roszczenia powódki jest
art. 160 k.p.a. (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1989 r., III CZP
58/88 — OSNC 1989, z. 9, poz. 129). Przepis ten został wprawdzie uchylony przez
art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy — kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692), ale
— jak trafnie zauważył
Rzecznik Praw Obywatelskich — obowiązuje nadal, z mocy art. 5 tej ustawy, do
zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed wejściem w życie ustawy
zmieniającej, tj. przed dniem 1 września 2004 r.
5
Postępowanie odszkodowawcze, którego podstawę stanowi art. 160 k.p.a.,
jest dwufazowe. Niezakończenie pierwszego etapu (administracyjnego) czyni drogę
sądową czasowo niedopuszczalną. Otwarcie jej następuje z momentem wydania
decyzji administracyjnej (jednoinstancyjnie),
która nie zadowala strony
poszkodowanej (bliżej: orzeczenia Sądu Najważniejszego z dnia 13 maja 2003 r.,
V CKN 151/01 - OSNC 2004, z. 7-8, poz. 120 oraz z dnia 21 sierpnia 2003 r.,
III CZP 51/03 — OSNC 2004, z 10, poz. 156). Oznacza to, że otwarcie drogi
sądowej dla powódki nastąpiło dopiero w dacie wydania decyzji odmownej przez
Główny Inspektorat Nadzoru Budowlanego, tj. w dniu 4 września 2003 r., przy
zachowaniu terminu określonego w art. 160 § 5 k.p.a.
W aprobowanym instancyjnie wyroku z dnia 11 marca 2002 r. Sąd Okręgowy
oddalił powództwo o zapłatę 120 000, zł jako przedwczesne, aczkolwiek
niedopuszczalność drogi sądowej (także czasowa) uzasadniała odrzucenie pozwu
(art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.). Niezależnie jednak od sposobu „negatywnego'
rozstrzygnięcia, stwierdzona została wówczas niemożność (niedopuszczalność)
merytorycznego rozpoznania roszczenia przez sąd powszechny, bo wówczas
istniała wyłączność drogi postępowania administracyjnego. Niesłusznie w związku z
tym Sąd Apelacyjny uznał, że prawomocny wyrok z dnia 11 marca 2002 r.
uniemożliwił ponowne zgłoszenie roszczenia przez powódkę po dniu 4 września
2003 r. Powagą rzeczy osądzonej są objęte tylko te elementy orzeczenia co do
istoty sprawy, w których sąd wypowiada się w sposób autorytatywny o żądaniu. Do
uznania, że sprawa została prawomocnie osądzona, nie wystarczy bowiem
stwierdzenie, że w obu sprawach chodzi o to samo roszczenie i że identyczne są
strony obu procesów, bowiem mimo identyczności stron i dochodzonego roszczenia
stan rzeczy osądzonej nie występuje, jeżeli uległy zmianie okoliczności, których
istnienie (nieistnienie) było przyczyną oddalenia pierwszego powództwa, a więc
jeżeli roszczenie stało się w świetle nowego stanu faktycznego uzasadnione (por.
orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1957 r., I CO 20/57 — OSPiKA
1958, z. 10, poz. 261, z dnia 18 kwietnia 1980 r., IV CR 85/80 - OSNC 1980, z. 11,
poz. 214 oraz z dnia 21 maja 2004 r., V CK 528/03, nie publ.). Z przedstawionych
przyczyn Sąd Apelacyjny nie mógł odrzucić pozwu, bowiem z dniem 4 września
2003 r. otwarła się droga sądowa umożliwiająca merytoryczne rozpoznanie
roszczenia powódki o zapłatę 120 000, zł.
6
Trafnie również zakwestionowane zostało w obu kasacjach stanowisko Sądu
uznające brak legitymacji biernej pozwanej Gminy w tym procesie. Duże miasta
(m.in. W.) z mocy art. 91 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie
powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) uzyskały prawa powiatu,
co z przyczyn pragmatycznych prowadziło do „spłaszczenia” 3-szczeblowej
struktury jednostek samorządu terytorialnego, jako że wówczas następuje
ujednolicenie struktury organizacyjnej gminy miejskiej i powiatu miejskiego; gmina
jako powiat grodzki przejmuje wszystkie zadania i kompetencje powiatu,
a prezydent miasta pełni jednocześnie funkcje starosty, choć nie jest starostą.
Istotna jest aktualna treść art. 92 ust. 2 ustawy o samorządzie powiatowym,
stanowiąca, że miasto na prawach powiatu jest gminą wykonującą zadania powiatu
na zasadach określonych w tej ustawie. Oznacza to, że powiat grodzki jest gminą
o rozszerzonym zakresie kognicji, a organy gminy są właściwe również dla
rozszerzonej kompetencji (por. też art. 92 ust. 3 tej ustawy). Określenie strony
pozwanej w rozpoznawanej sprawie było więc trafne.
Niesłusznie natomiast powódka kwestionuje oddalanie powództwa o zapłatę
poniesionych wydatków w postępowaniu
przed Naczelnym Sądem
Administracyjnym. Koszty postępowania sądowego są definitywnie rozliczane w tym
postępowaniu i nie mogą być dochodzone w odrębnym procesie (zob. m.in.
orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1965 r., III CO 73/64 — OSNCP 1966, z. 7-
8, poz. 108 i z dnia 10 lutego 1995 r., III CZP 8/95 - OSNC 1995, z. 6, poz. 88).
Zasadnie również oddalił Sąd Apelacyjny roszczenie o odszkodowanie za utracone
przez powódkę ruchomości. Poniesiona przez W. M. szkoda była bezspornie
następstwem kradzieży dokonanej w jej mieszkaniu przed rozbiórką budynku, a więc w
czasie, gdy powódka była wyłączną dysponentką lokalu i jego wyposażenia. Wspólnota
samorządowa z natury rzeczy nie ma obowiązku zabezpieczania przed kradzieżą lokali,
do których członkowie wspólnoty mają samodzielny tytuł prawny (tu: z tytułu prawa
własności). Powódka nie wskazała tu uzasadnionej podstawy prawnej do dochodzenia
tego roszczenia.
Należy w konsekwencji stwierdzić, że w kasacjach zasadnie zakwestionowano
wyrok Sądu Apelacyjnego w części orzekającej (odrzucającej pozew i oddalającej
apelację) o roszczeniu w wysokości 294 548,60 zł (120 000, zł + 116 363,44 zł + 38
185,16 zł + 20 000, zł), co uzasadnia uchylenie orzeczenia w tym zakresie i przekazanie
7
sprawy do ponownego rozpoznania (art. 39313 § 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.). Kasacja
powódki w pozostałej części podlega oddaleniu (art. 39312 k.p.c.)
Uchylenie orzeczenia o kosztach postępowania czyni zbędnym omawianie
zastrzeżeń powódki co do tego orzeczenia, a to z uwagi na akcesoryjny charakter
przyszłego rozstrzygnięcia o nich. Należy jednak podzielić pogląd Sądu Apelacyjnego,
że powódce nie przysługuje zwolnienie od kosztów sądowych z mocy art. 3 ust. 1
ustawy z dnia 17 lipca 1997 r. o szczególnych zasadach postępowania
administracyjnego i sądowego w związku z usuwaniem skutków powodzi z lipca 1997r.
(Dz.U. Nr 80, poz. 494 ze zm.) Załączone do akt dokumenty nie uzasadniają bowiem
konkluzji, że przyczyną rozbiórki budynku była powódź.
Treść orzeczenia pochodzi z bazy orzeczeń SN.