Uchwała z dnia 1992-02-28 sygn. III CZP 5/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 5/92

Uchwała z dnia 28 lutego 1992 r.

Przewodniczący: sędzia SN A. Gola (sprawozdawca).

Sędziowie SN: S. Dąbrowski, J. Majewska.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w P. przeciwko Bankowi (...) Oddział w J. i Zakładom Rolno-Przemysłowym (...) w S. o wyłączenie spod egzekucji, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 26 lutego 1992 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Przemyślu postanowieniem z dnia 30 grudnia 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy przewidziane w art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach (Dz. U. Nr 10, poz. 48; zm: Dz. U. z 1983 r. Nr 38, poz. 173) uprawnienie wojewódzkiego konserwatora zabytków do wstrzymania wszelkich czynności podjętych bez zachowania przepisów art. 27 tej ustawy uzasadnia legitymację czynną tego konserwatora do wniesienia powództwa ekscydencyjnego zmierzającego do zwolnienia od egzekucji ruchomości zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków (art. 841 § 1 k.p.c.)?

podjął następującą uchwałę:

Wojewódzki konserwator zabytków nie może - w ramach uprawnienia, przewidzianego w art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach (Dz. U. Nr 10, poz. 48 ze zm.), do wstrzymania wszelkich czynności podjętych bez zachowania przepisów art. 27 tej ustawy - występować z powództwem ekspedycyjnym (art. 841 k.p.c.), zmierzającym do zwolnienia od egzekucji ruchomości zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 § 1 k.p.c. przez Sąd Wojewódzki w Przemyślu - jako budzące poważne wątpliwości - zagadnienie prawne powstałe na tle następującego stanu faktycznego:

W dniu 15 października 1990 r. Bank (...) - Oddział (...) w J. zawarł z Zakładami Rolno-Przemysłowymi (...) w S. umowę zastawu bankowego obejmującego ruchomości będące własnością Zakładów Rolno-Przemysłowych (...), a stanowiące wyposażenie wnętrz zabytkowego pałacu w S. Zastaw zabezpieczał wierzytelność Banku w stosunku do Zakładów z tytułu udzielonego kredytu.

Na skutek niespłacenia przez Zakłady zaciągniętych w Banku kredytów w wymaganym terminie wierzyciel postawił kredyt w stan wymagalności.

Uwzględniając wniosek Banku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego Komornik Sądu Rejonowego w P. dokonał w dniu 11 lutego 1991 r. zajęcia zastawionych przedmiotów celem ich sprzedaży w drodze licytacji.

Decyzją z dnia 17 maja 1991 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków w P. wpisał - na skutek zawiadomienia tego Komornika - zastawione ruchomości (stanowiące wyposażenie wnętrz pałacu w S.), opisane w załączniku do tej decyzji, do rejestru zabytków województwa (...) pod nr (...).

W dniu 14 czerwca 1991 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków wystąpił z powództwem o zwolnienie zabytkowych ruchomości spod zajęcia, powołując się przy tym na art. 841 k.p.c.

Sąd Rejonowy w Przeworsku wyrokiem z dnia 16 września 1991 r. powództwo oddalił. Stwierdził, że powód nie jest czynnie legitymowany w niniejszym sporze, gdyż nie ma on przymiotu "osoby trzeciej" w rozumieniu art. 841 k.p.c., skoro nie jest właścicielem zajętych rzeczy i nie przysługuje mu na nich żadne ograniczone prawo rzeczowe. Sąd Rejonowy podkreślił, że uprawnienia przewidziane dla strony powodowej w ustawie z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i muzeach (Dz. U. Nr 10, poz. 48 i z 1983 r. Nr 38, poz. 173) pozwalają jej na zabezpieczenie zajętych ruchomości bez potrzeby korzystania z powództwa ekscydencyjnego.

W rewizji od tego wyroku Wojewódzki Konserwator Zabytków w P. - nie powołując podstaw i wniosków rewizyjnych - wnosił - jak to wynikało z jej treści - o jego zmianę i uwzględnienie powództwa.

W związku z rewizją Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne przytoczone w sentencji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Według art. 28 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach (Dz. U. Nr 10, poz. 48 ze zm.) dla urzeczywistnienia celów przewidzianych w art. 3 tejże ustawy zakazane jest - bez zezwolenia właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków - burzenie, niszczenie, przerabianie, odnawianie, rekonstruowanie, konserwowanie, zabudowywanie, odbudowywanie, zdobienie, uzupełnianie, rozkopywanie i dokonywanie jakichkolwiek zmian zabytków, które wymienione zostały w art. 5 ustawy. Bez takiego zezwolenia nie wolno też przemieszczać zabytków nieruchomych z naruszeniem skomponowanego lub ustalonego tradycją układu terenowego ani też przenosić lub wynosić zabytków ruchomych z naruszeniem skompensowanych lub ustalonych tradycją wnętrz budownictwa świeckiego i sakralnego.

Dla umożliwienia wojewódzkiemu konserwatorowi realizacji tego celu przewidziano w art. 28 ust. 1 cyt. ustawy, że może on:

1) wstrzymać wszelkie czynności podjęte bez zachowania przepisów art. 28 i

2) nakazać przywrócenie zabytku lub jego otoczenia do poprzedniego stanu na koszt osoby, która naruszyła te przepisy.

W tym samym kierunku zmierza nakaz (art. 865 § 2 k.p.c.), adresowany do komornika sądowego, że w przypadku zajęcia przedmiotów o wartości historycznej (także naukowej lub artystycznej), zarówno nie używanych jak i używanych, komornik nie może ich sprzedać bez uprzedniego zgłoszenia o nich wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków. Okoliczność, że ruchomość nie została dotychczas wpisana do rejestru zabytków (por. art. 13 i nast. powołanej wyżej ustawy) nie oznacza, iż nie ma ona wartości historycznej, naukowej lub artystycznej. Wydanie decyzji o wpisie do rejestru umożliwia wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków zgłoszenie dokonane przez komornika sądowego, dokonane po zajęciu ruchomości wymienionych w art. 865 § 2 k.p.c. Dlatego też komornik dokonując zajęcia przedmiotów, o których mowa, powinien od dłużnika zażądać informacji, czy i u jakiego konserwatora zabytków przedmioty te zostały zarejestrowane (por. § 70 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników - Dz. U. Nr 10, poz. 52 ze zm.).

Komornik powinien swoje dalsze czynności dostosować do oświadczenia wojewódzkiego konserwatora zabytków w kwestii kręgu instytucji, do których komornik sądowy może skierować ofertę sprzedaży wyżej wymienionej ruchomości (tak art. 865 § 2 k.p.c. i § 70 ust. 2 powołanego rozporządzenia). Od zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków zależeć będzie, czy w wypadku odmowy kupna przez te instytucje (wyliczenie ich jest wyczerpujące) komornik będzie mógł stosować inne formy sprzedaży (np. komisową, licytacyjną). Nie można też pomijać, że w wypadkach określonych w art. 33 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. zabytek może być przejęty na własność państwa (por. też rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 10 lipca 1963 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy przejmowaniu zabytków ruchomych na własność państwa - Dz. U. nr 32, poz. 183).

Oceniając przedstawiony materiał normatywny należy dojść do wniosku, że wojewódzki konserwator zabytków nie może być uważany za osobę trzecią w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c. Podstawą powództwa ekscydencyjnego przewidzianego w art. 841 § 1 k.p.c. zaś jest naruszenie prawa osoby trzeciej przez zajęcie określonego przedmiotu w toku egzekucji. W szczególności chodzi tu o sytuacje, gdy określony przedmiot (przedmioty) stanowią własność osoby trzeciej lub gdy ma ona na zajętym przedmiocie ograniczone prawo rzeczowe, ustawa zaś nie nakazuje uwzględnić tego prawa w inny sposób w egzekucji, gdy przedmiot nie należy do dłużnika, a osoba trzecia ma prawo żądać zwrotu tego przedmiotu oraz gdy na korzyść osoby trzeciej istnieje obowiązujący dla wierzyciela zakaz zbywania lub obciążania przedmiotu. Uprawnienia wojewódzkiego konserwatora zabytków do określonego oddziaływania na przebieg postępowania egzekucyjnego wynikają z ustawowej ochrony zabytków. Jako wyjątkowe uprawnienia te nie mogą być ani rozszerzone, ani ocenione jako przewidziane w art. 841 § 1 k.p.c.

Podstawę normatywną do ingerencji wojewódzkiego konserwatora zabytków może natomiast stanowić art. 767 § 1 k.p.c., według którego na czynności komornika przysługuje skarga do sądu rejonowego, przy czym skarga taka dopuszczalna jest także na zaniechanie przez komornika dokonania czynności. Skarga dopuszczalna jest na każdą czynność (zaniechanie) komornika, chyba że kodeks ją wyraźnie wyklucza, przy czym obojętną rzeczą jest, w jakiej formie komornik dokonał czynności. Obojętne jest także, jaką wadliwością dotknięta jest czynność komornika lub jakie przepisy prawa egzekucyjnego zostały przez niego w danym wypadku naruszone (por. jednak art. 870 § 1 i art. 1021 k.p.c.).

Wymaga podkreślenia, że do wniesienia skargi na czynności (zaniechania) komornika legitymowany jest każdy, kto został dotknięty czynnościami lub zaniechaniami komornika. Kodeks postępowania cywilnego w tym wypadku - z wyjątkiem unormowania przyjętego w art. 841 § 1 k.p.c. - nie ogranicza legitymacji do osób trzecich, których prawa zostały naruszone wskutek zajęcia rzeczy w toku egzekucji. Skargę na czynności komornika może zatem wnieść każdy, także osoba trzecia, jeżeli wykaże, że ma w tym interes prawny. Może to zatem również być - jak w niniejszym przypadku - przedmiot występujący w charakterze powoda w sprawie niniejszej.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy powziął uchwałę jak w sentencji.

OSNC 1992 r., Nr 9, poz. 157