Współuczestnictwo czynne i bierne w sprawie dotyczącej przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków

Ze względu na istniejącą pomiędzy małżonkami wspólność łączną, w przypadku uczestniczenia ich w procesie, występuje współuczestnictwo jednolite, choć nie zawsze konieczne. 

Współuczestnictwo materialne, ale nie konieczne, ma miejsce wówczas, gdy jeden z małżonków wnosi powództwo dotyczące przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego. O współuczestnictwie koniecznym nie może być mowy, albowiem czynności procesowe należą do czynności zarządu, a każdy z małżonków ma prawo do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym (art. 36 § 2 k.r.o.). Występuje jednak współuczestnictwo jednolite z uwagi na wspólność łączną, którą objęty jest majątek wspólny małżonków.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 11 lutego 1985 r., II CR 462/84: „W procesie o naprawienie szkody w zakresie składników należących do majątku wspólnego małżonków (art. 31 k.r.o.) po stronie powodowej zachodzi współuczestnictwo jednolite czynne. W takim wypadku do podjęcia czynności procesowej o charakterze dyspozycyjnym, której przedmiotem jest cofnięcie lub ograniczenie żądania, zawarcie ugody i uznanie powództwa, potrzebna jest zgoda obojga małżonków. Brak zgody jednego z nich wywołuje ten skutek, że taka czynność dyspozytywna jest bezskuteczna

Odmienna sytuacja ma miejsce w przypadku współuczestnictwa biernego, czyli po stronie pozwanej, w razie sporu dotyczącego przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków. W powyższej sytuacji po stronie małżonków zachodzi zarówno współuczestnictwo materialne, jak i konieczne.

Zgodnie z tezą wyroku Sądu Najwyższego z 20 czerwca 1964 r.,I CR 635/63: „Jeżeli spór dotyczy składnika majątkowego współwłasności łącznej (a nie współwłasności w częściach ułamkowych), nie jest możliwe uwzględnienie powództwa tylko względem części jednego ze współuprawnionych małżonków, z tego zaś z kolei wynika, że oboje małżonkowie są uczestnikami koniecznymi postępowania”. Wystąpi również współuczestnictwo jednolite, albowiem wyrok dotyczyć będzie niepodzielnie małżonków (art. 73 § 2 k.p.c.). Powyższy skutek jest następstwem wspólności łącznej obejmującej majątek wspólny małżonków, której istota polega na niemożności wyróżnienia udziałów w trakcie trwania wspólności 

Wyrok SN z dnia 18 maja 2022 r., II CSKP 362/22

Standard: 65205 (pełna treść orzeczenia)

Konsekwencją procesową obowiązku zwrotu przez obojga małżonków przedmiotu darowizny, który w wyniku bezpłatnego rozporządzenia obdarowanego małżonka wszedł w skład ich majątku wspólnego, jest współuczestnictwo jednolite (art. 73 § 2 k.p.c.) i konieczne (art. 72 § 2 k.p.c.) małżonków pozwanych w wytoczonym przeciwko nim procesie, mający na celu realizację uprawnienia powoda do zwrotu przedmiotu darowizny.

Uchwała SN z dnia 15 stycznia 1992 r., III CZP 142/91

Standard: 71124 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenie o odszkodowanie za rzeczy wchodzące w skład majątku objętego wspólnością ustawową, służy obojgu małżonkom łącznie, gdyż jest ono niepodzielne. Współuczestnictwo powodów ma charakter współuczestnictwa koniecznego, ponieważ oboje pozostają w jednakowym stosunku do treści żądania (art. 72 i 195 k.p.c.); jest ono równocześnie współuczestnictwem jednolitym, gdyż wyrok ze względu na naturę rzeczy (żądanie odszkodowania za przedmioty wchodzące w skład majątku wspólnego) dotyczyć musi niepodzielnie obojga powodów (art. 73 § 2 k.p.c.).

W procesie o naprawienie szkody w zakresie składników należących do majątku wspólnego małżonków (art. 31 k.r.o.) po stronie powodowej zachodzi współuczestnictwo jednolite czynne. W takim zaś wypadku do podjęcia czynności procesowej o charakterze dyspozytywnym, której przedmiotem jest zrzeczenie się, cofnięcie lub ograniczenie żądania, zawarcie ugody i uznania powództwa, potrzebna jest zgoda obojga małżonków. Brak zgody jednego z nich wywołuje ten skutek, że taka czynność dyspozytywna jest bezskuteczna. Poza tym czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec niedziałających w tym znaczeniu, że niedziałający współuczestnicy mogą odnosić tylko korzyść z czynności współuczestników działających, konsekwencją takiego stanu rzeczy jest np., że w wypadku współuczestnictwa jednolitego wniesienia środka odwoławczego przez jednego współuczestnika jest skuteczne wobec pozostałych, a sąd rewizyjny rozpoznaje sprawę tak, jakby wszyscy współuczestnicy wnieśli ten środek.

Wyrok SN z dnia 11 lutego 1985 r., II CR 462/84

Standard: 71122 (pełna treść orzeczenia)