Bieg termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody polegającej na niemożności odzyskania wywłaszczonej nieruchomości

Jeżeli utrata roszczenia o zwrot wywłaszczonej nieruchomości wynika z decyzji administracyjnej odmawiającej jej zwrotu, dziesięcioletni termin przedawnienia (art. 442[1] § 1 zdanie drugie k.c.) roszczenia o naprawienie szkody spowodowanej tym, że zwrot nieruchomości stał się niemożliwy, rozpoczyna się z chwilą, w której decyzja administracyjna odmawiająca zwrotu nieruchomości stała się ostateczna.

W dotychczasowej judykaturze rozpatrywana była kwestia, kiedy zaczyna bieg termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody polegającej na niemożności odzyskania wywłaszczonej nieruchomości. Odrębnie rozpatrywano w tym zakresie dwie sytuacje, tj. sytuację, w której o utracie roszczenia o zwrot nieruchomości wskutek określonych zachowań właściwych organów rozstrzygnięto w decyzji administracyjnej, wydanej w postępowaniu zwrotowym (art. 136 i nast. u.g.n.), i sytuację, w której roszczenie o zwrot wywłaszczonej nieruchomości jest wyłączone z mocy ustawy w związku z określonymi zdarzeniami zaistniałymi po wywłaszczeniu (art. 229 u.g.n.). W pierwszej sytuacji orzecznictwo przyjmuje, że bieg terminu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z zachowań właściwych organów, które miały doprowadzić do tego, że zwrot nieruchomości stał się niemożliwy, rozpoczyna się z chwilą, w której ostateczna stała się decyzja odmawiająca zwrotu wywłaszczonej nieruchomości. Dopiero taka decyzja powoduje, że roszczenie o zwrot wygasa i zostaje zastąpione roszczeniem odszkodowawczym. Rozstrzygnięcie odmawiające zwrotu nieruchomości ma charakter pierwotny oraz konstytutywny, gdyż decyduje ostatecznie o tym, że poprzedni właściciel nie odzyska nieruchomości (por. wyroki SN z dnia 29 marca 2014 r., V CSK 384/13 i z dnia 3 lutego 2017 r., II CSK 262/16).

W drugiej z kolei sytuacji orzecznictwo wskazuje, że decydująca dla rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody jest chwila wejścia w życie regulacji wyłączającej roszczenie o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, tj. w przypadku art. 229 u.g.n. dzień 1 stycznia 1998 r., gdy weszła w życie ustawa o gospodarce nieruchomościami.

Wskazuje się, że w sytuacji, której dotyczy art. 229 u.g.n., postępowanie o zwrot wywłaszczonej nieruchomości powinno być umorzone przez organ administracyjny jako bezprzedmiotowe, co oznacza, że nie dochodzi do merytorycznego rozpoznania sprawy o zwrot nieruchomości, lecz do jej formalnego załatwienia, wyłączającego skuteczne domaganie się zwrotu nieruchomości (por. wyroki SN z dnia 12 sierpnia 2009 r., IV CSK 187/09, i z dnia 4 lutego 2015 r., IV CSK 240/14).

Sąd Najwyższy w niniejszym składzie podziela ocenę obu rodzajów sytuacji przyjętą w powołanej judykaturze. Pogląd, że w sytuacji, w której utrata roszczenia o zwrot wywłaszczonej nieruchomości wynika z decyzji administracyjnej odmawiającej jej zwrotu, bieg dziesięcioletniego terminu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z zachowań właściwych organów, które miały doprowadzić do tego, że zwrot nieruchomości stał się niemożliwy, rozpoczyna się z chwilą, w której ostateczna stała się decyzja administracyjna odmawiająca zwrotu nieruchomości, ma uzasadnienie w okoliczności, że dopiero utrata roszczenia o zwrot nieruchomości może powodować powstanie roszczenia odszkodowawczego z tego tytułu, sama zaś utrata roszczenia o zwrot nieruchomości może wynikać tylko z decyzji odmawiającej zwrotu, gdyż o tym, czy roszczenie o zwrot jest zasadne, czy bezzasadne, musi wypowiedzieć się właściwy organ administracji publicznej (por. wyrok SN z dnia 9 grudnia 2014 r., III CSK 20/14).

Inaczej jest wtedy, gdy roszczenie o zwrot wywłaszczonej nieruchomości jest wyłączone przez ustawę, gdyż wówczas nie ma podstawy do merytorycznego rozpoznania sprawy o zwrot nieruchomości, lecz może dojść wyłącznie do jej formalnego załatwienia, wyłączającego skuteczne domaganie się zwrotu nieruchomości (por. wyroki NSA z dnia 22 marca 2006 r., I OSK 651/05, z dnia 13 kwietnia 2018 r., I OSK 2448/17).

Wyrok SN z dnia 8 marca 2019 r., III CSK 334/17

Standard: 64060 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy