Wykładnia testamentu z uwzględnieniem okoliczności jego sporządzenia

Wykładni testamentu należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności jego sporządzenia, które mogą być ustalane z wykorzystaniem, wszelkich środków dowodowych.

Do wykładni testamentu nie ma zastosowania tzw. kombinowana metoda wykładni, która w razie rozbieżności co do znaczenia oświadczenia woli między stronami czynności (składającym i odbierającym oświadczenie) sięga do kryterium obiektywnego, zgodnie z którym właściwy sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak adresat sens ten rozumiał i rozumieć powinien przy założeniu starannych z jego strony zabiegów interpretacyjnych.

Art. 948 k.c. dotyczy sytuacji, w której jest pewne, że wolą oświadczającego było rozrządzenie na wypadek śmierci (sporządzenie testamentu), lecz jego treść nie jest jednoznaczna. Lege non distinguente może tu chodzić także o przypadki, w których wątpliwości dotyczą oznaczenia osoby powołanej do spadku. Może się bowiem zdarzyć, że jednoznaczna decyzja testatora co do powołania określonej osoby (określonych osób) do spadku, nie znalazła pełnego i jasnego wyrazu w treści testamentu. Zwłaszcza, że w orzecznictwie i doktrynie zgodnie uznaje się, iż spadkobierca nie musi być oznaczony imiennie, a wystarczające jest wskazanie go w każdy sposób umożliwiający identyfikację (por. postanowienia SN z dnia 31 marca 1999 r., I CKN 1104/97 i z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 543/00).

Zasadne jest wykorzystanie dyrektyw wypracowanych na gruncie art. 65 § 1 k.c., który - jako dotyczący oświadczeń woli w ogólności - jest miarodajny także w odniesieniu do testamentów, choć tylko w zakresie, w jakim nie koliduje z regułami wyrażonymi w art. 948 k.c. (por. postanowienia SN z dnia 28 października 1997 r., I CKN 276/97 i z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 62/10, wyrok SN z dnia 5 września 2008 r., I CSK 51/08, IC 2009, nr 4, s. 46).

W odniesieniu do testamentu holograficznego (art. 949 § 1 k.c.) szczególnie przydatne są wskazówki dotyczące wykładni oświadczeń woli ujętych w formie pisemnej. Prowadzą one do wniosku, że przy wykładni takiego testamentu oprócz jego tekstu i językowych reguł znaczeniowych należy uwzględnić okoliczności jego sporządzenia, czyli te, jakie zaistniały przed złożeniem oświadczenia woli oraz towarzyszące jego złożeniu (por. postanowienie SN z dnia 28 października 1997 r., I CKN 276/97 i wyrok SN z dnia 5 września 2008 r., I CSK 51/08).

Okoliczności te mogą być stwierdzone za pomocą wszelkich dowodów, także dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron (por. postanowienie SN z dnia 6 maja 2005 r., II CK 676/04 i wyrok SN z dnia 18 lutego 1999 r., I CKN 1002/97), nawet jeżeli uznać, że art. 247 k.p.c. dotyczy także testamentu - co kwestionuje się ze względu na jednostronny charakter tej czynności prawnej (por. postanowienia SN z dnia 12 stycznia 2007 r., IV CSK 257/06 i z dnia 9 grudnia 2010 r., IV CSK 248/10) - dowody takie nie są skierowane przeciw osnowie dokumentu, lecz służą ustaleniu w drodze wykładni niejasnych oświadczeń woli zawartych w dokumencie (por. postanowienie SN z dnia 28 października 1997 r., I CKN 276/97).

Żadne formalne ograniczenia dowodowe nie wynikają też z przepisów, które zastrzegają, że określone kategorie osób nie mogą być świadkami przy sporządzaniu testamentu, np. dlatego, iż w testamencie została dla nich przewidziana jakaś korzyść (por. art. 957 k.c.). Istotne w świetle tych przepisów okoliczności mogą mieć natomiast znaczenie przy ocenie wiarygodności i mocy dowodowej przeprowadzonych dowodów (por. art. 233 § 1 k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 26 lutego 2021 r., III CZP 24/20

Standard: 63774 (pełna treść orzeczenia)