Efekt mrożący w stosowaniu prawa i w debacie publicznej (chilling effect)

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, należy zachować największą ostrożność w sytuacjach, gdy podjęte środki lub zasądzone sankcje mogą zniechęcić prasę do uczestnictwa w debacie dotyczącej spraw budzących uzasadnione powszechne zainteresowanie, a tym samym – wywrzeć skutek odstraszający od korzystania z wolności prasy w przypadku takich spraw (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 20 maja 1999 r. w sprawie Bladet Tromsø i Stensaas przeciwko Norwegii; a także z dnia 17 grudnia 2004 r w sprawie Cumpănă i Mazăre przeciwko Rumunii).

Kwota zadośćuczynienia o nieprzewidywalnej wysokości lub kwota wygórowana w stosunku do kwot zasądzanych w porównywalnych sprawach o zniesławienie mogą wywrzeć skutek odstraszający od korzystania z wolności prasy [zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 7 grudnia 2010 r. w sprawie Público – Comunicação Social, S.A. i in. przeciwko Portugalii; a także z dnia 15 czerwca 2017 r. w sprawie Independent Newspapers (Ireland) Limited przeciwko Irlandii). Jest tak co do zasady w przypadku, gdy wyrok przyznaje stronie poszkodowanej odszkodowanie lub zadośćuczynienie przewyższające rzeczywiście poniesioną szkodę majątkową lub niemajątkową.

Taki skutek odstraszający może wynikać nawet z zasądzenia kwot relatywnie niskich w świetle standardów stosowanych w porównywalnych sprawach o zniesławienie. Jest tak zasadniczo w przypadkach, gdy zasądzone kwoty okazują się istotne w odniesieniu do środków, jakimi dysponuje strona, wobec której zapadł wyrok (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie Steel i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu), bez względu na to, czy chodzi o dziennikarza, czy o wydawcę prasowego.

Naruszenie art. 11 Karty jest objęte zakresem pojęcia porządku publicznego wezwanego państwa członkowskiego, a zatem stanowi podstawę odmowy stwierdzenia wykonalności.

Sąd odsyłający powinien ocenić – uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy, w tym nie tylko zasoby finansowe osób, od których zasądzono zadośćuczynienie, lecz również wagę przewinienia tych osób i rozmiar szkody, czy wykonanie tych orzeczeń skutkowałoby naruszeniem praw i wolności zapisanych w art. 11 Karty. W tym celu sąd ten powinien zweryfikować, czy zadośćuczynienie zasądzone wspomnianymi wyrokami jawi się jako oczywiście nieproporcjonalne w stosunku do rozpatrywanego naruszenia dobrego imienia, a tym samym może wywrzeć w wezwanym państwie członkowskim skutek odstraszający w odniesieniu do relacji medialnych dotyczących analogicznych spraw w przyszłości lub, ogólniej rzecz ujmując, w odniesieniu do korzystania z wolności prasy, o której mowa w art. 11 Karty.

Wyrok TSUE z dnia 4 października 2024 r., C-633/22

Standard: 84462 (pełna treść orzeczenia)