Zaliczenie darowizny na rzecz uprawnionego do zachowku i jego małżonka (art. 996 k.p.c.)

Problem, czy - w sytuacji, gdy spadkodawca uczynił darowiznę na rzecz uprawnionego do zachowku i na rzecz jego małżonka z zastrzeżeniem, że przedmiot darowizny wejdzie do majątku wspólnego obdarowanych - na należny uprawnionemu zachowek zaliczeniu podlega wartość całego przedmiotu darowizny, czy tylko jego połowy był już przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego.

W wyroku z dnia 12 maja 2000 r., II CKN 542/00 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że - dla celu przewidzianego w art. 966 k.c. - można przyjąć (przy odpowiednim zastosowaniu art. 42 i 43 § 1 k.r.o.), iż małżonek, który jest uprawniony do zachowku, został obdarowany połową przedmiotu darowizny. Skład orzekający Sądu Najwyższego podziela to stanowisko, uznając, że  nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na bezudziałowy charakter wspólności ustawowej (art. 31 k.r.o.).

Konsekwencją ukształtowania wspólności ustawowej jako bezudziałowej wspólności łącznej jest zakaz dokonywania w czasie trwania wspólności ustawowej podziału majątku wspólnego, a także zakaz rozporządzania i zobowiązywania się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku (art. 31 i 35 k.r.o.).

W przepisie art. 996 zd. 1 k.c. chodzi natomiast o zaliczenie przysporzenia uzyskanego przez uprawnionego na należny mu zachowek. Jeżeli uprawniony do zachowku pozostaje we wspólności ustawowej, a przedmiot darowizny uczynionej przez spadkodawcę na rzecz obojga małżonków wszedł - zgodnie z umową - do majątku wspólnego, to zachodzą podstawy, by przyjąć, że przysporzeniem na rzecz samego uprawnionego jest tylko połowa wartości tego przedmiotu. Wniosek taki jest uzasadniony w świetle art. 42 i 43 § 1 k.r.o., skoro od chwili ustania wspólności ustawowej stosuje się odpowiednio do majątku, który był nią objęty, przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, a oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

Odmienne ujęcie tego zagadnienia oznaczałoby, że z punktu widzenia art. 966 zd. 1 k.c. należy jednakowo traktować darowiznę uczynioną przez spadkodawcę tylko na rzecz uprawnionego do zachowku oraz darowiznę uczynioną na rzecz uprawnionego i jego małżonka z zastrzeżeniem, że przedmiot darowizny ma wejść do majątku wspólnego, co byłoby nie do przyjęcia, ponieważ skutki takich przysporzeń różnią się diametralnie (art. 33 pkt 2 k.r.o.).

Wyrok SN z dnia 30 października 2003 r., IV CK 158/02

Standard: 58600 (pełna treść orzeczenia)

W sytuacji, gdy przedmiotem darowizny podlegającej zaliczeniu na zachowek należny powodowi była nieruchomość wchodząca w skład majątku wspólnego spadkodawcy i jego żony a darowizna uczyniona została przez nich na rzecz powoda i jego żony do wspólności majątkowej małżeńskiej, to zaliczeniu na zachowek należny powodowi podlega 1/4 wartości tej nieruchomości.

Zasadnie skarżący zarzuca, że pogląd, na którym oparty został zaskarżony wyrok, iż zaliczeniu podlega 1/2 wartości nieruchomości, wyrażony został z naruszeniem art. 996 k.c. Mimo iż małżeńska wspólność majątkowa jest wspólnością bezudziałową (art. 31 k.r.o.), darowanie przez małżonków przedmiotu wchodzącego w skład ich majątku wspólnego, gdy przedmiot darowizny ma przypaść małżonkom do wspólności majątkowej małżeńskiej pozwala - dla celu przewidzianego w art. 996 k.c. - na przyjęcie (przy odpowiednim zastosowaniu art. 42 i 43 § 1 k.r.o.), że spadkodawca, którym jest małżonek-darczyńca, rozporządził udziałem wynoszącym 1/2 część przedmiotu darowizny, a skoro ten udział ma przypaść jako obdarowanym małżonkom do wspólności majątkowej małżeńskiej, to małżonek, który jest uprawniony do zachowku, obdarowany został jego połową.

Wyrok SN z dnia 12 maja 2000 r., II CKN 542/00

Standard: 58599 (pełna treść orzeczenia)