Prawo do sądu ustanowionego ustawą

Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wymaga istnienia sądu „ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” w świetle nierozerwalnych więzi, jakie istnieją między dostępem do takiego sądu a gwarancjami niezawisłości i bezstronności sędziów (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2024 r., Hann-Invest i in., C-554/21, C-622/21 i C-727/21).

Odniesienie do „sądu ustanowionego na mocy ustawy” zawarte również w art. 47 akapit drugi Karty odzwierciedla w szczególności zasadę państwa prawnego i dotyczy nie tylko podstawy prawnej samego istnienia sądu, ale także składu orzekającego w każdej sprawie oraz wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością (zob. podobnie wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank, C-132/20).

Możliwość zbadania poszanowania tych gwarancji jest nieodzowna w kontekście zaufania, jakie sądy społeczeństwa demokratycznego powinny wzbudzać u jednostki. I tak Trybunał orzekł, że kontrola poszanowania wymogu, by każdy sąd, ze względu na swój skład, stanowił niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy, stanowi istotny wymóg proceduralny, którego należy bezwzględnie dochować [zob. podobnie wyroki: z dnia 1 lipca 2008 r., Chronopost i La Poste/UFEX i in., C-341/06 P i C-342/06; a także z dnia 8 maja 2024 r., Asociația „Forumul Judecătorilor din România”, C-53/23. Taka kontrola powinna zostać przeprowadzona z urzędu w ramach badania środka prawnego, jeżeli pojawia się w tym względzie poważna wątpliwość (zob. podobnie wyrok z dnia 26 marca 2020 r., Szczególna procedura kontroli orzeczenia Simpson/Rada i HG/Komisja, C-542/18 i C-543/18).

Skutecznej ochrony sądowej nie można zapewnić, gdy poszanowanie przepisów nadających sądowi przymiot „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” nie może na wniosek strony lub, w sytuacji zaistnienia poważnej wątpliwości, z urzędu podlegać kontroli sądowej i ewentualnej sankcji w przypadku ich nieposzanowania, gdyż w przeciwnym razie ich ewentualne naruszenie nie wywoływałoby jakiegokolwiek związanego z tym skutku. W związku z tym, jeżeli państwo członkowskie ustanawia przepisy prawne dotyczące składu sądu orzekającego w każdej sprawie i ponownego przydziału spraw, art. 19 ust. 2 TUE w związku z art. 2 TUE i art. 47 Karty wymaga, by przestrzeganie tych norm mogło podlegać kontroli sądowej.

Wyrok TSUE z dnia 14 listopada 2024 r., C-197/23

Standard: 84211 (pełna treść orzeczenia)

Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wymaga istnienia sądu „ustanowionego uprzednio na mocy ustawy”. Wyrażenie to, które odzwierciedla w szczególności zasadę państwa prawnego, dotyczy nie tylko podstawy prawnej samego istnienia danego sądu, lecz również składu orzekającego w każdej sprawie [zob. podobnie wyroki: z dnia 26 marca 2020 r., Simpson/Rada i HG/Komisja, C-542/18 i C-543/18; a także z dnia 22 marca 2022 r., Prokurator Generalny, C-508/19]. Zasada ta oznacza w szczególności, że skład orzekający rozpoznający daną sprawę samodzielnie wydaje orzeczenie kończące postępowanie w sprawie.

Wyrażenie „ustanowiony uprzednio na mocy ustawy” ma w szczególności na celu uniknięcie sytuacji, w której organizacja systemu sądownictwa zostałaby pozostawiona uznaniu władzy wykonawczej, oraz zapewnienie, by dziedzina ta była regulowana ustawą. Ponadto w państwach o skodyfikowanych systemach prawnych organizacja wymiaru sprawiedliwości nie może być też pozostawiona uznaniu samej władzy sądowniczej, co nie oznacza, że sądy nie powinny mieć pewnej swobody przy dokonywaniu wykładni rodzimego ustawodawstwa w tej dziedzinie [zob. podobnie wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., Komisja/Polska, C-791/19].

„Sąd ustanowiony na mocy ustawy” odznacza się swoją rolą orzeczniczą, a mianowicie rozstrzyganiem, na podstawie przepisów prawa i po przeprowadzeniu ustrukturyzowanej procedury, wszelkich kwestii wchodzących w zakres jego właściwości. Powinien on zatem, oprócz niezawisłości i bezstronności swoich członków, spełniać również inne warunki, w szczególności ten dotyczący istnienia gwarancji oferowanych w ramach toczącego się przed nim postępowania (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 22 czerwca 2000 r. w sprawie Coëme i in. przeciwko Belgii).

Powyższe wymogi wiążą się z istnieniem przejrzystych i znanych jednostkom zasad dotyczących obsadzania składów orzekających, dzięki którym można wykluczyć jakąkolwiek nieuprawnioną ingerencję w proces podejmowania decyzji w danej sprawie osób spoza składu orzekającego rozpoznającego tę sprawę, przed którymi strony nie mogły przedstawić swoich argumentów.

Wyrok TSUE z dnia 11 lipca 2024 r., C-554/21

Standard: 84215 (pełna treść orzeczenia)