Umowne przejęciu obowiązku alimentacyjnego przez osobę trzecią; wykonanie zobowiązania przez osobę trzecią

W wykonaniu zobowiązania uczestniczą z reguły te osoby, które są stronami stosunku zobowiązaniowego. Świadczenie spełnia dłużnik, bo na nim ciąży obowiązek jego wykonania. Istnieją jednak przypadki, gdy okoliczność, kto spełnia świadczenie, jest dla wierzyciela bez znaczenia. Chodzi bowiem o to, ażeby świadczenie zostało spełnione. Dlatego ustawodawca w art. 356 § 1 k.c. sformułował zasadę, że wierzyciel może domagać się od dłużnika świadczenia osobistego tylko wówczas, gdy wynika to z treści czynności prawnej, z ustawy albo właściwości świadczenia. Cały sens tego unormowania sprowadza się do tego, czy wykonanie zobowiązania polega na osobistym świadczeniu dłużnika. W przeciwieństwie do tej sytuacji, gdy nie chodzi o osobiste świadczenie, zobowiązanie może być wykonane przez osobę trzecią. działającą w imieniu lub z upoważnienia i na rzecz dłużnika. Gdyby wierzyciel odmówił przyjęcia takiego świadczenia, popadnie w zwłokę wobec dłużnika. Z kolei § 2 tego przepisu stanowi, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia zapłaty wymaganej wierzytelności pieniężnej od osoby trzeciej, nawet gdyby działała ona bez wiedzy dłużnika. Brak jest tu bowiem uzasadnionego interesu dla takiej odmowy. Gdy chodzi o świadczenia pieniężne jest rzeczą obojętną, od kogo wierzyciel otrzyma to świadczenie, gdyż w interesie wierzyciela jest uzyskanie tego świadczenia, tylko bowiem w ten sposób następuje wykonanie zobowiązania.

Obowiązek alimentacyjny wyrażony kwotowo bez względu na zastosowaną w orzeczeniu walutę stanowi świadczenie o charakterze pieniężnym. Przy takim założeniu do jego wykonania mają pełne zastosowane unormowania zawarte w kodeksie cywilnym.

Odmowa przyjęcia świadczenia przez wierzyciela mogłaby być skuteczna w sytuacji, gdyby osoba, za pośrednictwem której dłużnik spełnia świadczenie, działała wbrew jego woli z pokrzywdzeniem uprawnionego. Byłoby to bowiem sprzeczne z podstawowymi założeniami, że wykonanie każdego zobowiązania powinno zapewnić wierzycielowi określone korzyści, zgodne z celem tego zobowiązania.

Istota i cel obowiązku alimentacyjnego polega na zapewnieniu uprawnionemu środków utrzymania. Temu mają służyć zasądzone alimenty, płacone w określonych kwotach i terminach, tak ażeby uprawniony mógł zaspokoić swoje bieżące potrzeby życiowe. Odmowa przyjęcia alimentów tylko dlatego, że są one świadczone w walucie polskiej, za pośrednictwem osoby wskazanej przez zobowiązanego, może być działaniem na szkodę uprawnionego, a w sytuacji gdy chodzi o alimenty należne małoletniemu dziecku, postawa przedstawiciela ustawowego tego dziecka żądającego spełnienia świadczenia wyłącznie w walucie obcej może godzić w dobro dziecka, które pozbawia się środków utrzymania. Może to stanowić podstawę do ingerencji sądu opiekuńczego w trybie art. 109 k.r.o.

Uchwała SN (7) z dnia 24 maja 1990 r., III CZP 21/90

Standard: 88679 (pełna treść orzeczenia)

Kodeks rodzinny nie zawiera przepisów, które by zabraniały przejęcia obowiązku alimentacyjnego w drodze umowy zawartej przez osoby zobowiązane do alimentacji z osobami trzecimi. Zakaz taki nie wynika również z podstawowych założeń polskiego prawa rodzinnego, jak i z charakteru norm tego prawa. W szczególności przejęciu obowiązku alimentacyjnego przez osobę trzecią nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że przepisy, o których mowa, są normami bezwzględnie obowiązującymi. Z takiego charakteru tych przepisów wynika jedynie, że umowa o przejście obowiązku alimentacyjnego nie może pogorszyć sytuacji osoby uprawnionej do alimentacji. Tak więc umowa taka nie mogłaby rodzić skutków prawnych, o ile zwalniałaby określoną osobę z obowiązku alimentacyjnego na zawsze bez względu na ewentualne zmiany w zarobkowych i majątkowych możliwościach osoby zobowiązanej do alimentacji z mocy umowy i osoby, na której taki obowiązek ciąży z mocy ustawy, albo też w potrzebach uprawnionego.

Podobnie bezskuteczna byłaby umowa dotycząca obowiązku alimentacyjnego wówczas, gdyby osoba zobowiązana do alimentacji z mocy ustawy mogła zapewnić osobie uprawnionej (a zwłaszcza dziecku) bardziej dostatnie warunki utrzymania, a natomiast osoba przyjmująca na siebie dobrowolnie obowiązek alimentacyjny nie dysponowałaby odpowiednimi możliwościami.

Stanowisko przeciwne, a więc przyjęcie zasady, że wszelkie porozumienia w kwestii dobrowolnego przejęcia obowiązku alimentacyjnego przez osoby trzecie są nieważne, nie dałoby się niczym usprawiedliwić, a przeciwnie, byłoby z punktu widzenia interesów osób uprawnionych do alimentacji z reguły szkodliwe, gdyż - jak uczy doświadczenie - porozumienia, o których mowa, najczęściej poprawiają sytuację tych osób.

Uchwała SN z dnia 3 października 1958 r., 1 CO 17/58

Standard: 55643 (pełna treść orzeczenia)