Eksmisja małżonka na żądanie współmałżonka z lokatorskiego prawa do lokalu

W wyroku orzekającym rozwód nie można orzec eksmisji małżonka, któremu przysługuje lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, stanowiące jego majątek osobisty (art. 58 § 2 k.r.o.).

Żaden z obowiązujących przepisów prawa cywilnego nie uzasadnia dopuszczalności orzeczenia eksmisji wyłącznie uprawnionego do mieszkania, np. jego właściciela, przez osobę, której do przedmiotu żądania nie przysługuje jakikolwiek tytuł prawny.

W wyroku z dnia 21 marca 2006 r., V CSK 185/05 SN wyraził pogląd, że małżonek, którego prawo do korzystania z mieszkania wynika z art. 28[1] KRO, jest lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21 czerwca o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm., dalej "ustawa").

Przyjęcie, że małżonek jest lokatorem w rozumieniu tej ustawy, wywołuje ten skutek, iż może on na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy wystąpić z powództwem o eksmisję małżonka, który swym rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Z chwilą orzeczenia rozwodu małżonek traci uprawnienie do korzystania z mieszkania wynikające z unormowania zawartego w art. 28[1] KRO, to tym samym traci status lokatora w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 u.p.l. W konsekwencji z tą też chwilą przestaje być uprawniony do żądania na podstawie art. 13 § 2 u.p.l. eksmisji byłego małżonka wyłącznie uprawnionego do lokalu.

Wprawdzie w sprawie rozwodowej małżonkowi przysługuje uprawnienie wynikające z art. 28[1] KRO i pozostaje on lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 u.p.l., a w konsekwencji jest podmiotem uprawnionym do wytoczenia powództwa na podstawie art. 13 ust. 2 u.p.l., niemniej na podstawie w art. 58 § 2 zd. 2 KRO eksmisja może być orzeczona tylko w razie rozwiązania małżeństwa, w następstwie czego to rodzinne uprawnienie do mieszkania wygasa i małżonek staje się byłym współmałżonkiem małżonka wyłącznie uprawnionego, tracąc jednocześnie status współlokatora, a w konsekwencji staje się osobą, której nie przysługuje jakikolwiek (samoistny ani pochodny) tytuł prawny do mieszkania.

Mając na uwadze procesowy aspekt unormowania zawartego w art. 58 § 2 zd. 2 KRO, tj. że orzeczenie eksmisji w wyroku rozwodowym jest dopuszczalne na wypadek rozwiązania nim małżeństwa, materialna ocena tej normy powinna uwzględniać założenie orzeczenia rozwodu. Potwierdza to struktura wyroku rozwodowego, w którym dopiero po wyrzeczeniu rozwiązania małżeństwa następuje rozstrzygnięcie w przedmiocie eksmisji.

Skoro tytuł prawnorodzinny odpada na wypadek ustania małżeństwa, to unormowanie zawarte w art. 28[1] KRO nie przemawia za dopuszczalnością orzekania w wyroku rozwodowym eksmisji małżonka wyłącznie uprawnionego do lokalu.

Pogląd przeciwny byłby nieracjonalny chociażby z tego względu, że eksmitowany wyrokiem rozwodowym małżonek, dysponujący wyłącznym tytułem prawnym do mieszkania, mógłby natychmiast po jego prawomocności wystąpić z żądaniem opuszczenia mieszkania przez byłego małżonka.

Uchwała SN z dnia 23 lipca 2008 r., III CZP 73/08

Standard: 55525 (pełna treść orzeczenia)

Możliwość orzekania w wyroku rozwodowym eksmisji jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania (art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o.) pojawiła się w wyniku nowelizacji art. 58 k.r.o. dokonanej ustawą z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy - kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 45, poz. 234), która weszła w życie w dniu 1 marca 1976r. Zmianą tą wykreowano samodzielną podstawę eksmisji, i to niezależnie od tego, jaki tytuł prawny przysługiwał małżonkom do ich wspólnego mieszkania, byleby prawo do mieszkania należało do majątku wspólnego. Możliwości takiej nie było przed dniem 1 marca 1976 r. Tak np. w wyroku z dnia 7 marca 1969 r., III CRN 33/69 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przed podziałem majątku wspólnego brak jest legitymacji czynnej do żądania przez jednego z byłych małżonków wyeksmitowania drugiego z nich ze wspólnego lokalu spółdzielczego. Żaden bowiem z małżonków nie może poczytywać siebie za wyłącznie uprawnionego do całości spółdzielczego prawa do lokalu, a orzeczenie eksmisji któregokolwiek z nich oznaczałoby pozbawienie współwłaściciela posiadania i korzystania z przedmiotu stanowiącego współwłasność (patrz też orz. SN z dnia 28 lutego 1973 r., III CRN 424/72). 

Artykuł 58 § 2 k.r.o. jest przepisem szczególnym, który w interesie rodziny zezwolił na ograniczenie, w przewidzianych w nim okolicznościach, praw jednego z małżonków do dorobkowego mieszkania.

Orzekając eksmisję na podstawie art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. sąd nie określa - podobnie jak przy orzeczeniu jej w trybie zwykłym - okresu obowiązywania nakazu eksmisyjnego, a zatem obowiązuje on na zasadach ogólnych.

Możliwe jest, na żądanie jednego z byłych małżonków, orzeczenie eksmisji drugiego z nich z mieszkania stanowiącego przedmiot dorobkowego lokatorskiego prawa spółdzielczego, jeżeli drugi rozwiedziony małżonek, w stosunku do którego w wyroku rozwodowym orzeczono eksmisję, mieszkanie to opuścił, a następnie ponownie je zajął. 

Eksmitowany w trybie art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. były małżonek nie jest uprawnionym do zajmowania wspólnego lokalu w rozumieniu art. 222 § 1 k.c. Orzeczeniu ponownej eksmisji nie sprzeciwia się wszczęcie sądowego postępowania o podział majątku wspólnego (art. 618 § 2 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c. i art. 688 k.p.c.), ponieważ tego rodzaju sprawa eksmisyjna nie należy do spraw wymienionych w art. 618 § 1 k.p.c. Nie jest to bowiem ani sprawa o prawo do żądania podziału dorobku, ani spór o przynależność spółdzielczego prawa do lokalu do majątku wspólnego, ani też sprawa dotycząca roszczeń z tytułu posiadania mieszkania. Ponadto celem eksmisji orzeczonej w wyroku rozwodowym jest odseparowanie rozwiedzionych małżonków z uwagi na rażąco naganne postępowanie jednego z nich oraz utrzymanie takiego stanu na przyszłość.

Do czasu rozstrzygnięcia o podziale majątku wspólnego skutki orzeczenia eksmisyjnego z art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. zostają więc utrzymane w mocy. 

Uchwała SN z dnia 9 lipca 1999 r., III CZP 18/99

Standard: 55524 (pełna treść orzeczenia)