Uchwała z dnia 1999-07-09 sygn. III CZP 18/99

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 18/99

Uchwała z dnia 9 lipca 1999 r.

Przewodniczący: sędzia SN L. Walentynowicz (sprawozdawca).

Sędziowie SN: M. Grzelka, M. Sychowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Danuty L. przeciwko Andrzejowi L. o eksmisję, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 9 lipca 1999 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie, postanowieniem z dnia 26 marca 1999 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy dopuszczalne jest orzeczenie z powództwa jednego z byłych współmałżonków eksmisji drugiego z nich, na którego, na podstawie art. 58 § 2 k.r.o., nałożono obowiązek opuszczenia wspólnego lokalu spółdzielczego typu lokatorskiego i który to małżonek zastosował się do tego obowiązku, lecz do lokalu powrócił?"

podjął następującą uchwałę:

Możliwe jest, na żądanie jednego z byłych małżonków, orzeczenie eksmisji drugiego z nich z mieszkania stanowiącego przedmiot wspólnego lokatorskiego prawa spółdzielczego, jeżeli drugi małżonek, w stosunku do którego w wyroku rozwodowym orzeczono eksmisję, mieszkanie to opuścił, a następnie ponownie je zajął.

Uzasadnienie:

Uwzględniając powództwo Danuty L. Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórza w Krakowie wyrokiem z dnia 13 lipca 1998 r. nakazał pozwanemu Andrzejowi L. opróżnienie i wydanie powódce lokalu mieszkalnego położonego w W. na osiedlu Sienkiewicza nr 12/24. Sąd ustalił, że spółdzielcze lokatorskie prawo do tego mieszkania należy do majątku wspólnego stron. Ich małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód, a w wyroku rozwodowym z dnia 10 maja 1982 r. sygn. akt (...) orzeczono na podstawie art. 58 § 2 k.r.o. eksmisję Andrzeja L. ze wspólnego mieszkania. Opuścił on dobrowolnie lokal i wyjechał do b. ZSRR, gdzie podjął pracę oraz zawarł nowy związek małżeński. W 1992 r. powódka wyjechała do córki mieszkającej w Anglii, a po jej powrocie w 1994 r. okazało się, że pozwany zajął wspólne mieszkanie wraz z drugą żoną. Odmawiając Danucie L. dostępu do mieszkania pozwany powołał się na przysługujące mu spółdzielcze prawo do lokalu, które dotychczas nie zostało podzielone, aczkolwiek postępowanie w sprawie o podział majątku wspólnego zostało już wszczęte.

Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo dlatego, że pozwany utracił prawo do zamieszkania we wspólnym lokalu, a zajmując go w czasie nieobecności byłej żony ukrył wobec Spółdzielni Mieszkaniowej w W. orzeczenie rozstrzygające o mieszkaniu w wyroku rozwodowym. Ponadto - zdaniem Sądu Rejonowego - pozwany nie może korzystać z ochrony przewidzianej w art. 5 k.c. ze względu na sposób swego postępowania. Przy rozpoznawaniu apelacji przez Sąd Okręgowy w Krakowie, wyłoniło się przedstawione na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne, dotyczące skutków prawnych orzeczenia w wyroku rozwodowym eksmisji jednego z małżonków (art. 58 § 2 k.r.o.) oraz trwałości tych skutków. Sąd odwoławczy opowiedział się za możliwością ponownej eksmisji eksmitowanego już byłego małżonka, jeżeli po dobrowolnym wykonaniu eksmisji orzeczonej w wyroku rozwodowym, lecz przed podziałem majątku wspólnego, ponownie zajął on wspólny lokal wbrew woli drugiego z rozwiedzionych małżonków. Sąd wskazał też na pogląd odmienny, nawiązujący do równego prawa małżonków do mieszkania spółdzielczego, wchodzącego w skład ich majątku wspólnego (art. 218 Prawa spółdzielczego), kiedy to, po dobrowolnym wykonaniu eksmisji przez eksmitowanego w trybie art. 58 § 2 k.r.o. byłego małżonka, następuje zneutralizowanie skutków tej eksmisji, i wówczas drogą do uzyskania mieszkania byłby jedynie podział majątku dorobkowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Możliwość orzekania w wyroku rozwodowym eksmisji jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania (art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o.) pojawiła się w wyniku nowelizacji art. 58 k.r.o. dokonanej ustawą z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy - kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 45, poz. 234), która weszła w życie w dniu 1 marca 1976r. Ta nowa kognicja sądu mieści się w sferze szerszego uprawnienia do decydowania o wspólnym mieszkaniu rozwiedzionych małżonków w celu likwidowania lub łagodzenia obecnych i przyszłych konfliktów rodzinnych. W literaturze przedmiotu została zwrócona uwaga na podwójną naturę art. 58 §. 2 zd. 2 k.r.o.: procesową i materialnoprawną. Unormowanie procesowe zezwoliło na orzekanie o eksmisji małżonka w wyroku rozwodowym, natomiast charakter materialnoprawny miało wykreowanie samodzielnej podstawy eksmisji, i to niezależnie od tego, jaki tytuł prawny przysługiwał małżonkom do ich wspólnego mieszkania, byleby prawo do mieszkania należało do majątku wspólnego. Możliwości takiej nie było przed dniem 1 marca 1976 r. Tak np. w wyroku z dnia 7 marca 1969 r., III CRN 33/69 (OSPiKA 1971, z. 10, poz. 174) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przed podziałem majątku wspólnego brak jest legitymacji czynnej do żądania przez jednego z byłych małżonków wyeksmitowania drugiego z nich ze wspólnego lokalu spółdzielczego.

Żaden bowiem z małżonków nie może poczytywać siebie za wyłącznie uprawnionego do całości spółdzielczego prawa do lokalu, a orzeczenie eksmisji któregokolwiek z nich oznaczałoby pozbawienie współwłaściciela posiadania i korzystania z przedmiotu stanowiącego współwłasność (patrz też orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1973 r., III CRN 424/72, OSNCP 1974, z. 1, poz. 14). Ograniczenia takie nie obowiązują po nowelizacji, nawet co do małżonka, z którego członkostwem spółdzielcze prawo do lokalu jest związane (por. tezę II uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1978 r., III CZP 30/77, OSNCP 1978, z. 3, poz. 39). Artykuł 58 § 2 k.r.o. jest bowiem przepisem szczególnym, który w interesie rodziny zezwolił na ograniczenie, w przewidzianych w nim okolicznościach, praw jednego z małżonków do dorobkowego mieszkania.

Dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego istotne są skutki zamieszczone w wyroku rozwodowym orzeczenia eksmisyjnego. Eksmitowany małżonek nie traci mianowicie spółdzielczego prawa do lokalu objętego wspólnością ustawową (art. 32 § 1 k.r.o. w związku z art. 218 § 1 Prawa spółdzielczego), ponieważ definitywne rozstrzygnięcie co do tego prawa następuje dopiero w sądowym postępowaniu o podział majątku wspólnego (art. 566-567 k.p.c.), lub w umownym podziale dorobku (art. 1038 § 2 k.c. w związku z art. 46 k.r.o.), a ponadto eksmisja nie przesądza o sposobie podziału prawa do mieszkania (teza VIII uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej z dnia 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75, OSNCP 1976, z. 9, poz. 184, teza II cyt. uchwały z dnia 13 stycznia 1978 r., III CZP 30/77 oraz uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej SN z dnia 30 listopada 1974 r., III CZP 1/74, OSNCP 1975, z. 3, poz. 37). Traci ona natomiast prawo do zamieszkania w dotychczasowym, wspólnym lokalu spółdzielczym, a jednocześnie drugi z rozwiedzionych małżonków zachowuje to prawo w sposób wyłączny (patrz tezę VI cyt. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1978 r., III CZP 30/77).

Orzekając eksmisję na podstawie art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. sąd nie określa - podobnie jak przy orzeczeniu jej w trybie zwykłym - okresu obowiązywania nakazu eksmisyjnego, a zatem obowiązuje on na zasadach ogólnych. Wykonanie tej eksmisji, dobrowolne albo przymusowe, nie neutralizuje skutków tego orzeczenia; utrata uprawnień do zamieszkania we wspólnym lokalu przez eksmitowanego byłego małżonka nadal obowiązuje, jeżeli nie uzyska on uprawnień do lokalu w następstwie dokonanego później podziału majątku wspólnego. Wyeksmitowany małżonek nie może więc zamieszkać w dorobkowym lokalu spółdzielczym wbrew woli małżonka uprawnionego, któremu z kolei przysługują środki prawne wymuszające status quo, także windykacyjne i negatoryjne. Z kodeksowych przepisów o ochronie własności (art. 222 k.c.) jednoznacznie korzystają członkowie spółdzielni mieszkaniowej mający własnościowe prawo do lokalu (art. 251 k.c. w związku z art. 233 § 1 Prawa spółdzielczego) oraz najemcy (art. 690 k.c.), należy jednak uznać, że uprawnienie takie przysługuje również członkom spółdzielni dysponującym lokatorskim prawem do lokalu. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 listopada 1985 r., II CR 149/85 (OSNCP 1986, z. 10, poz. 162), odwołując się do uprawnień najemcy (argumentum a minori ad maius).

Możliwe więc jest, na żądanie jednego z byłych małżonków, orzeczenie eksmisji drugiego z nich z mieszkania stanowiącego przedmiot dorobkowego lokatorskiego prawa spółdzielczego, jeżeli drugi rozwiedziony małżonek, w stosunku do którego w wyroku rozwodowym orzeczono eksmisję, mieszkanie to opuścił, a następnie ponownie je zajął. Eksmitowany w trybie art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. były małżonek nie jest bowiem uprawnionym do zajmowania wspólnego lokalu w rozumieniu art. 222 § 1 k.c. Orzeczeniu ponownej eksmisji nie sprzeciwia się wszczęcie sądowego postępowania o podział majątku wspólnego (art. 618 § 2 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c. i art. 688 k.p.c.), ponieważ tego rodzaju sprawa eksmisyjna nie należy do spraw wymienionych w art. 618 § 1 k.p.c. Nie jest to bowiem ani sprawa o prawo do żądania podziału dorobku, ani spór o przynależność spółdzielczego prawa do lokalu do majątku wspólnego, ani też sprawa dotycząca roszczeń z tytułu posiadania mieszkania. Ponadto celem eksmisji orzeczonej w wyroku rozwodowym jest odseparowanie rozwiedzionych małżonków z uwagi na rażąco naganne postępowanie jednego z nich oraz utrzymanie takiego stanu na przyszłość.

Do czasu rozstrzygnięcia o podziale majątku wspólnego skutki orzeczenia eksmisyjnego z art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. zostają więc utrzymane w mocy. Z przytoczonych względów należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1999 r., Nr 12, poz. 204