Ustanie małżeństwa

Stosownie do art. 18 Konstytucji, małżeństwo rozumiane jako związek kobiety i mężczyzny pozostaje pod ochroną państwa. Powołany przepis jest wyrazem uznanej w polskim systemie prawnym zasady trwałości związku małżeńskiego, w myśl której ustanie związku małżeńskiego może nastąpić tylko w ściśle określonych przypadkach, istnienie zaś związku małżeńskiego stanowi trwałą przeszkodę zawarcia nowego związku. Konsekwentnie, ochronie podlega także nowy związek małżeński, jeżeli poprzedni ustał z przyczyn naturalnych – śmierci współmałżonka bądź na skutek prawomocnie orzeczonego unieważnienia lub rozwodu. Przeszkoda zawarcia nowego związku małżeńskiego odpada także w razie ustalenia nieistnienia małżeństwa.

Samoistną przyczyną ustania związku małżeńskiego stanowi także przewidziane w art. 55 § 1 k.r.o. domniemanie będące następstwem uznania jednego z małżonków za zmarłego. W myśl § 2 tego artykułu, domniemanie to wyraża się zniesieniem względem małżonka, który nie został uznany za zmarłego, zakazu zawierania drugiego małżeństwa (por. wyrok SN z dnia 3 lutego 1970 r., II CR 517/69). Z chwilą zawarcia przez niego drugiego małżeństwa, małżeństwo poprzednie ustaje zarówno wtedy, gdy oboje małżonkowie byli w dobrej wierze, jak i wtedy, gdy w dobrej wierze było tylko jedno z nich, albowiem to drugie małżeństwo może zostać unieważnione tylko wówczas, gdy oboje małżonkowie byli w złej wierze (art. 55 § 2 zdanie drugie k.r.o.). Później powzięta wiedza, że uznany za zmarłego żyje, nie ma wobec tego wpływu na ważność nowego małżeństwa (por. wyrok SN z dnia 14 lutego 1964 r., I CR 996/62).

Na gruncie prawa procesowego zasada ochrony drugiego małżeństwa znajduje wyraz w uregulowaniach zwartych w art. 170 i 400 k.p.c. Pierwszy z tych przepisów wyłącza możliwość przywrócenia terminu do złożenia środka odwoławczego od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się wyroku nowy związek małżeński. W tych samych warunkach skarga o wznowienie postępowania jest, zgodnie z art. 400 k.p.c., niedopuszczalna.

Uchwała SN z dnia 28 października 2004 r., III CZP 56/04

Standard: 55148 (pełna treść orzeczenia)